Intervistë nga Chloé Elbaz (Përgatiti Ismail Ismaili)
Moderator 
BELINDA CANNONE: "PËR TË SHKRUAR, TË DUHET NJË DOMOSDOSHMËRI E VËRTETË, NJË NXITIM I BRENDSHËM, NJË DISIPLINË."
Intervistë nga Chloé Elbaz
“Si Shkruajnë Shkrimtarët”, botuar nga Thierry Marchaisse, eksploron misteret e aktit të të shkruarit. Eseistja dhe romancierja Belinda Cannone u jep zë rreth pesëmbëdhjetë autorëve – përfshirë Emmanuel Carrère, Nathalie Azoulai, Marie Ndiaye, Jean Echenoz dhe shumë të tjerë – për të zbuluar funksionimin e brendshëm të krijimit letrar, midis dëshirës, metodës dhe transmetimit.
Të jesh shkrimtar do të thotë para së gjithash të vendosesh në një vetmi të pranueshme. Një vetmi e populluar nga fjali që provon, që i fshin, që i rilançon. Dhe pastaj, është egoja. Sepse nuk shkruan vetëm për veten. Duhet një minimum arrogance për të menduar se fjalët e tua meritojnë të lexohen dhe pse jo, të duhen. Kjo është arsyeja pse George Orwell foli për “egoizmin e pastër” të shkrimtarit, domethënë “dëshirën e tij për t’u dukur inteligjent, për të qenë dikush për të cilin njerëzit flasin, për të lënë një gjurmë pas vdekjes së tij “ .
Por nuk ka asgjë të habitshme në këtë, që të paktën që nga René Girard , ne e dimë se dëshirat tona janë mimetike. Shkrimtari, si të gjithë të tjerët, i projekton të vetat në shikimin e të tjerëve. Ai shpreson për një kthim, për njohje. Ai shkruan edhe për këtë. Por nuk ka kuptim të përmendet i gjithë Sigmund Freud. Psikoanaliza e shkrimtarit është bërë tashmë gjerësisht, përfshirë edhe nga vetë shkrimtarët. Duke filluar me Belinda Cannone. Një eseiste delikate, një mjeshtër kurioze e të gjitha zanateve, ajo përparon me delikatesë të rrallë prapa skenave të aktit të shkrimit.
Në esenë e saj të fundit, autorja e Petit éloge du désir (Gallimard, 2013) e hesht egon e saj për të dëgjuar më mirë zërat e bashkëkohësve të saj. Ajo vë në pikëpyetje, citon dhe lidh. Dhe duke vepruar kështu, ajo krijon një vepër stili. Një tekst i këndshëm, erudit pa qenë i tepruar, që mund të frymëzojë dikë për të shkruar, por sidomos për të lexuar. Një takim me autoren.
Marianne: Libri juaj bazohet në një pyetje të thjeshtë, por që bëhet rrallë: “Si shkruani?” Pse kjo qasje?
-Belinda Cannone: Sepse shpesh bëjmë pyetjen “pse” shkruajmë, por shumë rrallë pyetjen “si”. E megjithatë, është një pyetje interesante, më konkrete, më e përbashkët. Më erdhi natyrshëm: kur fillova të shkruaja, kisha një subjekt të fortë, një personazh, një dëshirë të vërtetë, e megjithatë, nuk mund të arrija askund, ishte e pamundur të ecja përpara. E kuptova që të qëndrosh tetë orë para kompjuterit nuk arrin asgjë; duhet të shpikësh një rutinë. Dhe kjo është ajo që bëra: shkruaja çdo mëngjes, dy ose tre orë, çdo ditë. Ishte kjo vështirësi, ajo që hasa në fillim, që më shtyu të pyesja kolegët e mi.
A e ke pasur gjithmonë këtë ashpërsi?
-Le ta themi shumë shpejt, vetëm brenda pak muajsh, e kuptova se të kesh ide dhe njëfarë lehtësie në shkrim nuk mjaftonte. Kërkon jo vetëm një domosdoshmëri të vërtetë, një urgjencë të brendshme, sigurisht, por edhe disiplinë. Çdo ditë, edhe nëse nuk ke dëshirë. Edhe nëse ajo që shkruan është e keqe. Kështu krijohet libri.
Ju intervistuat një gamë të gjerë autorësh, të gjithë të njohur. A nuk është kjo njëanshmëri?
Po, sigurisht: këta pesëmbëdhjetë shkrimtarë nuk përfaqësojnë gjendjen materiale të shumicës. Por unë zgjodha famën për një arsye të thjeshtë: nëse lexuesi nuk e vizualizon menjëherë se kush po flet, kjo krijon konfuzion. Këta zëra duhej të mishëroheshin dhe ne duhej të ishim në gjendje të thoshim: “Ah po, e shoh kush është”. Kjo nuk do të thotë që unë e ngatërroj famën me cilësinë.
Dhe në lidhje me përzgjedhjen: cilat ishin kriteret tuaja?
-Unë shqyrtova disa tema: barazinë gjinore, diversitetin e zhanreve letrare (romane, poezi, ese, tregime të shkurtra) dhe gamën e brezave – nga të tridhjetat e ca vjeç deri te shkrimtarët më të vjetër. Gjithashtu kërkova veçori: Jérôme Garcin, për shembull, i cili shpik mbi kalë, ose Nathalie Azoulai, e cila shkruan në shtratin e saj. Këto detaje mishërojnë një metodë, një mënyrë për të qenë në botë përmes shkrimit.
A ju duket rutina thelbësore?
-Të gjithë shkrimtarët me përvojë që intervistova kanë nga një. Kjo ma përforcoi idenë se, përballë ankthit të fillimit, rezistencës së boshllëkut, vetëm rregullsia të lejon të ecësh përpara. Edhe ata që pretendojnë se janë më “instiktivë” përfundojnë, me kalimin e kohës, duke e ritualizuar atë. Është një formë disipline, por edhe ndihme.
Ju bëni një paralele midis aktit të të shkruarit dhe ecjes vetëm në male. A duhet ta shijoni vetminë për të shkruar?
-Nuk e dija menjëherë, por sot e di sa shumë më pëlqen të jem vetëm. Të shkruarit është një vepër heshtjeje. Duhet ta duash të qenit vetëm, vërtet vetëm. Është një gjendje që kam mësuar ta dua gjithnjë e më shumë. Shpesh shkoj në shtëpinë time në Cotentin, vetëm, dhe gjej një pushim thelbësor atje. Vetmia më përqendron. Dhe ndoshta është edhe për shkak se jam kaq e lidhur me të tjerët në jetën time, saqë kam nevojë për këto tërheqje.
Çfarë zbuluat që ishte e habitshme në dëshmitë?
-Shumë gjëra. Për shembull, Jean-Christophe Bailly më preku: ai shkruan sepse babai i tij ishte i verbër. Ai thotë se në Venecia, babai i tij e fuste dorën në ujë nga gondola dhe tha me vete: ai percepton më mirë se unë. Të shkruarit, për të, është të shohësh dhe të thuash atë që të tjerët nuk mund ta thonë. Tani, kjo fjali, që im atë më tha një ditë: “Madhështia e një burri ose e një gruaje është të shohësh dhe të thuash atë që kanë parë” – ky është i gjithë projekti im.
Duket se keni një farë kritike ndaj autofiksionit. Cili është mendimi juaj për këtë trop bashkëkohor?
-Është më shumë një reagim ndaj kohës. Jemi në një moment kur të gjithë duan të shprehin veten, të thonë “unë, unë, unë”. Mendoj se trillimi, siç tha Marcel Proust, është “përpjekja për të imagjinuar atë që është e ndryshme nga vetja “ .
Sigurisht, kam shkruar histori personale, por jo vetëm kaq. Shkrimtari nuk shprehet vetëm: ai shpik, imagjinon, lëviz drejt tjetrit.
A jepni mësim edhe shkrim, nga dëshira për të ndarë njohuritë tuaja?
-Absolutisht, gjithmonë kam pasur pasion për të ndarë. Kam kaluar tridhjetë vjet duke dhënë mësim letërsi krahasuese dhe sot drejtoj punëtori ku i udhëzoj pjesëmarrësit në shkrimin e një tregimi të shkurtër. Këto janë momente shkëmbimi, një gëzim i vërtetë.
A është libri juaj i radhës një ese? Një roman?
-Do të jetë një histori personale, në mënyrë paradoksale. Por ajo i përgjigjet një humbjeje, një zie. Në këtë rast, ne nuk shkruajmë për të shprehur veten, por për të kuptuar. Dhe madje edhe në një histori personale, besoj se mund të kërkojmë të themi diçka që shkon përtej vetes.
Pëgatiti për botim Ismail Ismaili
