Teuta Sadiku - Lidhja e poezisë së Hysen Berishës me kontekstin historik dhe kulturor të Kosovës.
Moderator 
LIDHJA E POEZISË SË HYSEN BERISHËS ME KONTEKSTIN HISTORIK DHE KULTUROR TË KOSOVËS.
Nga Teuta Sadiku
“Sa shpejtë më kaluan vitet me radhë / Turr e vrap, e me mund, njëri pas tjetrit”
poeti shpreh përjetimin e kohës së kaluar, të një jete të mbushur me përpjekje, sfida dhe përjetime të shumta, të cilat nuk mund të kuptohen jashtë kontekstit historik të Kosovës.
Historia e Kosovës: Luftërat, ndëshkimet, shpërnguljet, dhe periudhat e tranzicionit politik dhe shoqëror i japin një peshe të madhe ndjesisë së kohës që kalon “ shpejtë”. Poetika e Berishës nuk është thjesht personale, ajo është e lidhur me një kujtesë kolektive të një populli që ka kaluar trauma dhe ka mbajtur shpresën.
Poezia, duke u shkruar nga diaspora, pasqyron ndjesinë e largimit nga atdheu, por edhe një dëshirë të vazhdueshme për t’u lidhur me të. Figura e “Nënës Kosovë” nuk është thjesht personifikim sentimental; ajo është simbol i lidhjes shpirtërore me vendin, por edhe i përgjegjësisë morale dhe kulturore që ka çdo krijues kosovar në diasporë.
Referenca tek “vepra e shen Klementit” është më shumë se një citim; është një mënyrë për të vendosur krijimtarinë personale brenda një tradite të thellë kulturore, duke lidhur historinë kombëtare me atë universale.
Konteksti i Kosovës nuk është thjesht “sfondi” i poezisë, por një pjesë aktive e figurës artistike. Çdo metaforë e kohës, çdo përpjekje, çdo gjurmë e lënë në Evropë e Amerikë, lidhet me një histori më të madhe, të përjetuar në mënyrë individuale dhe kolektive. Kjo e bën poetin Hysen Berisha të dallojë nga poetët që trajtojnë vetëm përvojën personale; tek ai përjetimi personal është gjithmonë një përjetim i kombit dhe i historisë.
Konteksti i Kosovës nuk është thjesht “sfondi” i poezisë, por një pjesë aktive e figurës artistike. Çdo metaforë e kohës, çdo përpjekje, çdo gjurmë e lënë në Evropë e Amerikë, lidhet me një histori më të madhe, të përjetuar në mënyrë individuale dhe kolektive. Kjo e bën poetin Hysen Berisha të dallojë nga poetët që trajtojnë vetëm përvojën personale; tek ai përjetimi personal është gjithmonë një përjetim i kombit dhe i historisë.
Veçoritë e veçanta të poetikës së Hysen Berishës krahasuar me poetë të tjerë kosovarë dhe të diasporës.
Vargjet e tij shprehin ndjesinë e kalimit të kohës dhe reflektimin mbi jetën e tij dhe të kombit:
“Sa shpejtë më kaluan vitet me radhë / Turr e vrap, e me mund, njëri pas tjetrit”
Ky reflektim e bën poezinë e tij të ndjerë dhe intime, por gjithmonë e lidhur me historinë dhe përvojën kolektive.
Shumë poetë të diasporës, si Bashkim Shehu ose Sabri Hamiti, shpesh fokusohen më shumë në nostalgji të thjeshtë për atdheun dhe humbjen e identitetit:
“Dritat e qytetit tim janë larg, / dhe unë shikoj hijet e kujtimeve”
“Atëherë, këmbëngulës, thirra (Kosovën) Nënë / Të më përkëdhel, ashtu si isha, mbase kryeneç”
Poetika e Ali Podrimjes shpesh përdor simbolikë të ashpër dhe direkte, ku Kosova është një vend i dhunuar dhe i plagosur:
“Trojet e mia janë dhembje dhe gurë, / e unë ec mbi hirin e shpresës”
Berisha, ndërkaq, përdor simbole të kultivuara dhe universale duke e bërë poetikën e tij më refleksive, por jo më pak emocionale.
Poezia e Berishës shpesh ka ritëm të prozës së rrëfimit, duke krijuar një dialog me kohën dhe lexuesin:
“Unë-Sanço Panço, ndala orën për pesë vjet / Mendova, aq më duhej për të bërë histori”
Ky stil lejon ndërthurjen e përvojës personale me përvojën historike dhe temat universale.
Shumë herë stili i poetëve të tjerë nga diaspora është më lirik më i orientuar drejt emocioneve nostalgjike dhe humbjes:
“Në një qytet të huaj, hapat e mi janë bosh”
Berisha bashkon reflektimin moral dhe narrativ me emocionin, duke e bërë poezinë më të thellë .
Berisha e bën gërshetimin e personales me universalen me disa mjete artistike:
Personifikimi dhe simbolika:
Kosova si “Nënë” , poeti lidh personalen dhe atdheun në një mesazh universal për dashurinë, përkujdesjen dhe përgjegjësinë.
Metafora e përvojës:
“Gjurmët prej miellit t’Përhirtës”
Kjo metaforë shkon nga një përvojë personale (mielli i fshatit, punët e përditshme) tek kuptimi universal i trashëgimisë kulturore dhe përpjekjes së jetës.
Në poetikën e Berishës shohim narrativën e brendshme:
Poeti fillon nga reflektimi personal (“Unë-Sanço Panço…”) dhe përfundon me humanitetin, përkushtimin dhe ndikimin e jetës.
Ritmi dhe struktura:
Vargjet e tij janë të lirshme, me enjambment dhe ritëm rrëfimtar. Kjo i lejon idesë personale të rrjedhë natyrshëm drejt një mesazhi më të madh.
Shumë poetë shqiptarë në emigracion fokusohen tek nostalgjia dhe humbja, siç shihet tek vargjet e Sabri Hamitit:
“Në një qytet të huaj, hapat e mi janë bosh”
Ata shpesh nuk shkojnë më tej se vetja dhe nostalgjia.
Ata shpesh nuk shkojnë më tej se vetja dhe nostalgjia.
Hysen Berisha ndërthur personalen me universalen duke nxjerrë reflektime mbi kohën, kulturën dhe trashëgimninë.
“Shleva gjurmët prej miellit t’Përhirtës që mbet
Berisha fillon nga stili personal, që e bën poezinë të ndjerë dhe intime dhe më pas
zgjeron horizontin drejt temave universale, duke përdorur simbolikë, metafora dhe personifikim.
Kjo e bën poezinë e tij reflektive, humane dhe filozofike, jo vetëm një rrëfim nostalgjik apo patriotik.
Krahasuar me poetët e diasporës, ai shkon përtej nostalgjisë, ndërsa krahasuar me poetët kosovarë brenda vendit, ai krijon dimension universal dhe të ndërthurur me reflektimin moral dhe shpirtëror.
Pesë plus pesë
Sa shpejtë më kaluan vitet me radhë
Turr e vrap, e me mund, njëri pas tjetrit
Për tàrdhë deri te kjo ditë e bardhë
Që i ngjan vepres së shen Klementit (1)
Atëherë, këmbngulës, thirra (Kosovën) Nënë
Të më përkëdhel, ashtu si isha, mbase kryeneq
Kërkova që ajo të hesht, qoftë edhe për gjëmën
Pa le të më quejnë: - engjëll, pelivan apo dreq!
Unë-Sanço Panço, ndala orën për pesë vjet
Mendova, aq më duhej për të bërë histori
Shleva gjurmët prej miellit t`Përhirtës që mbet
Sinonim i përrallës per sinqeritet e dashuri.
Ja tash, edhe pesë të tjera, i radhita si dija
Frymoni more më lehtë, më sert dhe pa frikë!
Edhe atëherë kur djersën , në kurriz, ua pija
Thaheshin gjurmët në Europë e në Amerikë.
Teuta Sadiku
