GLOBALIZIMI I LETËRSISË DHE KOZMOPOLITIZMI (përktheu Ismail Ismaili)
Moderator 
Jean‑Marc Moura
GLOBALIZIMI I LETËRSISË DHE KOZMOPOLITIZMI
Vitet e fundit, çështja e statusit të letërsisë, veçanërisht letërsisë franceze në globalizim, është ngritur me njëfarë mprehtësie në Francë. Thirrjet për një rinovim të historisë letrare kombëtare janë shumëfishuar[1], duke u përballur veçanërisht me diversitetin “frankofon” të shekujve 20 dhe 21. Në të njëjtën kohë po zhvillohet reflektimi për mundësinë e një letërsie botërore2[2]. Këto çështje për vendin e letërsisë në globalizim vënë në dukje nevojën për të shkuar përtej kufijve gjeografikë, politikë, kulturorë dhe institucionalë pa dhënë gjithmonë një përgjigje të qartë për konturet që mund të marrë ky zgjerim. Ky është një problem i panjohur për specialistët e letërsisë franceze, por që këto kohë të ndërlidhjes së përgjithshme nuk na lejojnë më ta shmangim.
Letërsisë botërore
Manifesti i botuar me thirrjen e Michel Le Bris dhe Jean Rouaud nga 44 shkrimtarë në “Le Monde” më 15 mars 2007, më pas botimi në të njëjtin vit i vëllimit “Pour une literature monde”[3] ngjalli këtë çështje në letërsinë "frëngjisht-folëse". Ky tekst në favor të një gjuhe frënge, e cila do të "çlirohej nga pakti i saj ekskluziv me kombin" kërkonte një "revolucion kopernikan": qendra franceze do të shpërbëhej dhe sistemi letrar i së djeshmes, letërsia franceze/letërsia frëngjisht-folëse, do të zëvendësohej me një “letërsi botërore në frëngjisht” transnacionale, kundrejt së cilës do të ishte “fundi i Frankofonisë dhe lindja e një letërsie botërore në frëngjisht”. Lulëzimi aktual i kësaj të fundit (i manifestuar nga çmimet letrare, në vitin 2006, që shkuan kryesisht për "Frankofonët") do ta bënte Frankofoninë "dritën e një ylli të vdekur" dhe do të bënte të mundur përcaktimin e saj si "avatarin e fundit të kolonializmit".
Manifesti ngjalli ardhjen e një post Frankofonie, e cila në fakt do të ishte një Frankofoni e përgjithshme, ku Franca do të bëhej një vend frëngjisht-folëse ndër të tjerat. Ai shtroi kështu çështjen e rinovimit të historiografisë së letrave të shprehjes franceze.
Që nga viti 2007, ky tekst, i cili është kritikuar shumë herë, është konsideruar i vjetërsuar për aq sa shumë shkrimtarë punonin tashmë në një kontekst të globalizuar dhe ku kritikat ndaj Frankofonisë ishin ndërmarrë për një kohë të gjatë, për shembull nga një Mongo Beti. Ne ishim gjithashtu në gjendje të denonconim universalizmin e tij, në fund të fundit kaq tipik francez. Veç kësaj, duket e diskutueshme që çmimet letrare, një nga institucionet letrare më të errëta franceze, të bëhen shenjë ripërtëritjeje, aq më tepër që autorët e kurorëzuar në vjeshtën e vitit 2006 vinin nga dinamizma krejt të ndryshme. Prandaj, rreziku për letërsinë duket se vjen më pak nga "letërsia laboratorike", e denoncuar nga manifesti dhe e cila ka humbur shkëlqimin e saj, sesa nga transformimet e fundit në botim: në një botë ku drejtorët letrarë janë më tepër agjentë tregtarë, burimet editoriale dhe financiare priren të përqendrohen në libra të standardizuar.[4]
Pikërisht nga ky manifestim vepra e Oana Panaïté synon të marrë në konsideratë letërsinë bashkëkohore franceze, pyetjet që globalizimi u shtron shkrimtarëve dhe përgjigjet që ata japin. Pra, bëhet fjalë për të vënë në dukje disa ngërçe dhe dëshmi të rreme të kritikës letrare sot, veçanërisht duke marrë parasysh fushat letrare në zhvillim, shumë prej të cilave burojnë nga dinamika postkoloniale.
LETËRSIA DHE KUFIJTË
Pavarësisht kufizimeve të manifestit, që O. Panaïté i përmbledh shumë qartë, ai ka një meritë, atë të tërheqjes së vëmendjes ndaj letrave "frëngjisht-folëse" dhe çështjeve të rëndësishme që ato shtrojnë për konceptet tona për historinë letrare franceze, madje edhe atë perëndimore. Libri e zgjeron dhe e zhvillon këtë çështje. Ai reagon kundër eurocentrizmit të konceptimit tonë të letërsisë, ndërsa refuzon një qasje të frymëzuar nga Republika Botërore e Letrave (Pascale Casanova), dështimet metodologjike të së cilës kujtohen, veçanërisht nocionet problematike të shtetit kombëtar dhe konkurrencës.
Në fakt, letërsitë “frankofone” mund të çojnë në vënien në dyshim të koncepteve tona për letërsinë (i tillë është qëndrimi i Christopher L. Miller në lidhje me letrat afrikane). Ata imponojnë korniza të tjera kërkimore, siç theksohet nga Gayatri Spivak, duke vënë në dukje se globalizimi post-kolonial, i bazuar në kufijtë demografikë dhe jo në territore dhe në komunitetet para-shtetërore, i bën ankorimet tradicionale të tipit kombëtar të vjetërsuara.[5]
Prandaj, Panaïté propozon të identifikohen bashkësitë e shkrimit nga nocioni i sotshëm, i transformimit të jashtëzakonshëm, i kufirit. Ky është konceptuar sipas tre modaliteteve që renditin tërësinë e temës: kufiri si "kufi" që mbyll subjektin, kufiri si vend sprove por edhe shkëmbimi, në fund kufiri si vizatim "kufijsh", hapësirash të ndërmjetëm ku lindin gjendjet e pavendosmërisë, veçanërisht në lidhje me gjuhën. Pas një diskutimi të ngushtë të koncepteve të letërsisë në kohët e globalizimit, libri analizon modalitetet narrative të atavizmit fiktiv në shkrimet përkujtimore (në Boubacar Boris Diop dhe Jean Rouaud) ose shkrimet "anti-ataviste" (Nicolas Bouvier, Annie Ernaux). Marrëdhëniet midis subjektit të shkrimit dhe komunitetit zbulohen kështu në veprat e Pierre Michon dhe Patrick Chamoiseau. Pjesa e mëposhtme i kushtohet imagjinatës së përkohshme bashkëkohore, në variacionet e saj parahistorike, historike dhe bashkëkohore. Së fundi, trajtohet çështja e gjuhës në shkrimet bashkëkohore, kjo e fundit e konceptuar si një hapësirë ku luhet çrrënjosja, ndërmjetësi kulturore dhe pasiguria e identitet.
KOZMOPOLITIZMI
Një nga meritat e këtij studimi është zhvillimi i virtualiteteve të neglizhuara të historisë dhe kritikës letrare që praktikohen kryesisht në Francë. Kështu shmang atë që sociologu gjerman Ulrich Beck (i cili nuk është ndër referencat e librit) e quan "nacionalizëm metodologjik", domethënë këndvështrimin kombëtar që merr të mirëqenë se kombi, shteti dhe shoqëria janë forma socio-politike "natyrore" të botës bashkëkohore.[6] Globalizimi me të vërtetë imponon lënien e këtij lloji nacionalizmi për të marrë parasysh kozmopolitizimin bashkëkohor (Kosmopolitisierung), i cili nuk është një ideal filozofik (Kosmopolitismus, i teorizuar nga Immanuel Kant te Jürgen Habermas) por një program kërkimor në shkencat sociale duke u nisur nga fakti se organizimi si një parim strukturues i studimeve është bërë një referencë kryesisht e vjetërsuar. Nacionalizmi metodologjik na pengon të kuptojmë dhe analizojmë gjendjen njerëzore kozmopolite të shekullit të 21-të.
Përktheu nga frëngjishtja : Ismail Ismaili
[1] Voir Jean‑Louis Jeannelle, « Le global, le national et le planétaire », Acta Fabula (janvier 2012, vol. 13, n° 1) : « Nouveaux chemins de l'histoire littéraire », URL : http://www.fabula.org/revue/document6741.php
[2]2Christophe Pradeau et Tiphaine Samoyault (dir.), Où est la littérature mondiale ? Saint‑Denis, Presses universitaires de Vincennes, 2005 ; Emmanuel Fraisse, Littérature et mondialisation, Paris, Honoré Champion, 2012
[3]Për një letërsi botërore
[4]Voir Jean Marc Moura, « French Language Writing and the Francophone Literary System »,International Journal of Francophone Studies, dans Alec Hargreaves et Jean Marc Moura (dir.), « Boundaries and Limits of Postcolonialism: Anglophone, Francophone, Global », 10 3, May 2008. Également : Camille de Toledo, Visiter le Flurkistan ou les illusions de la littérature monde, P.U.F., 2008.
[5] Gayatri Chakravorty Spivak, Death of a Discipline, Calcutta, Seagull, 2004, p. 14 ; on pourra consulter les comptes rendus qu’en proposent, dans Acta fabula, Didier Coste (« Votum mortis », vol. 5, n° 1, URL : http://www.fabula.org/revue/cr/449.php) et Tiphaine Samoyault
[6] Ulrich Beck, Qu’est ce que le cosmopolitisme ?[2004], Paris, Aubier, 2006. Également : Maria Rovisco, Magdalena Nowicka (dir.), The Ashgate Research Companion to Cosmopolitanism, Farnham, Ashgate Publications, 2011
