Robert Shkurti (Përgatiti për botim Angela Kosta)
Moderator 
NUK TË NJOHA, BIR
Aleks Guri kishte disa muaj që kishte dalë nga burgu. Ishte hera e dytë që e shikoja. Ndryshe nga hera e parë, kur më kishte mbetur në mendje si një figurë e dëshpëruar, e rrënuar, tani më dukej i rinuar. Ishte si ta kishte hequr atë barrën me një të shkundur të lehtë supeve.
Kur e pashë për herë të parë, ishte pa flokë. Tani koka i ishte mbushur me flokë të zinj, të dendur, ku nganjëherë shkëlqente ndonjë thinjë që i jepte një hijeshi më të thellë, si një burrë me histori për të treguar. Trupi i tij dukej si një djalosh që po hidhte shtat pas një periudhe të gjatë ndalese, e ecura i ishte shpejtuar dhe hapat i tregoheshin plot siguri dhe forcë, si i një atleti që sapo ka rikthyer energjitë e humbura. Ndryshe nga hera e parë, kur më dukej i kërrusur dhe i lodhur, tani më ngjante i fortë, si një burrë që ia kishte dalë të ringrihej.
Më dukej e pabesueshme: “Është ky apo jo?” – pyesja veten. “Po, është Aleks Guri! Sa ndryshon njeriu!” – u përgjigja me vete.
Aleksi ishte një burrë në të pesëdhjetat, i dënuar politik për agjitacion dhe propagandë kundër pushtetit popullor. Pesëmbëdhjetë vjet burg kokërr më kokërr ishin një kalvar i dhimbshëm për të dhe familjen e tij. Kur ra në burg, la pas gruan dhe tre fëmijët: dy djem dhe një vajzë, të cilët u rritën nën kujdesin e përditshëm të Afërditës, gruas së tij të fortë dhe punëtore.
Fëmijët kishin mosha të afërta, me dy vjet diferencë nga njëri-tjetri, ndërsa vajza ishte më e madhe. Aleksi kishte edhe nënën, një grua e moshuar, që kishte mbetur e ve pas vdekjes së burrit dhe jetonte herë te njëri djalë, herë te tjetri. Aleksi kishte dhe dy vëllezër. Në kohën kur Aleksi ishte në burg, ajo jetoi me të renë dhe nipërit. Të gjitha ato rrudha në fytyrën e saj tregonin për vuajtjet e një jetë të gjatë, të mbushur me brenga të pafundme.
Kiço, djali i dytë i Aleksit, ishte shoku im i klasës dhe bashkëmoshatar në rrugicën ku banonim. E dija mirë se si jetonte familja e tyre, dhe se si gruaja e Aleksit, Afërdita, përballonte me dinjitet e me shumë mundime vështirësitë e jetës. Ajo punonte me dy turne në uzinën e fonderisë, një punë e rëndë dhe e rraskapitshme, veçanërisht për gratë. Me kokën ulur dhe me vullnet të hekurt, ajo punonte si mushkë për të siguruar bukën e fëmijëve, duke iu shmangur gjithmonë hallit të mungesës së saj.
Në varfërinë që i kishte rrethuar, Kiçoja shpesh nuk merrte as bukë me vete në shkollë, sepse nuk kishte me çfarë. Një imazh i tillë më vinte gjithmonë në mendje sa herë shihja familjen e Aleksit, e veçanërisht Kiçon që vinte në shkollë me barkun bosh, por me shpirtin plot dëshirë për të mësuar dhe për të shpresuar.
Kur dilnim në pushimin e madh të shkollës, të gjithë hanim bukën që na vinin nënat tona. Por Kiçoja largohej dhe rrinte i vetmuar, duke na vështruar vjedhurazi. Kishte uri, por kurrë nuk kërkonte. Një ditë ia tregova nënës, dhe që nga ajo ditë, më vinte një fetë bukë me tepër, të lyer me gjalpë dhe një copë djathë.
— Një fetë dhe copën e djathit t’ia japësh Kiços, por bëje sikur është diçka normale, sepse ndoshta i vjen zor dhe turpërohet, — më thoshte ajo.
Unë ashtu veproja. Kiçoja e hante me shpejtësi copën e bukës dhe më falënderonte gjithmonë me kokën ulur. E doja shumë atë djalë të ndrojtur, të mirë dhe të sinqertë. Në shoqërinë e klasës qëndronte i heshtur dhe i trembur, sigurisht se për shkak të gjendjes së vështirë që kishte familja, por edhe frikës që i jepte burgu i babait. Kjo i kishte ulur krenarinë që do të kishte një fëmijë i moshës së tij.
Vite më vonë, rastësisht u takuam sërish. Ai dukej i gëzuar dhe madje i lumtur. Sa më pa, më hodhi duart në qafë dhe më mbuloi me përqafime të ngrohta.
— Eja të pimë ndonjë birrë! — më ftoi, dhe unë, megjithëse nuk kisha shumë kohë, nuk ia prisha dëshirën.
Tek rrëkëllenim birrat, vura re që ai kishte dëshirë të madhe për të folur, ndaj e ngacmova pak, dhe ai nisi të më rrëfente:
— Dëgjo, ty të kam si vëlla, e shkuar vëllait. Më ke ndihmuar atëherë kur unë dhe familja ime nuk kishim as bukë të hanim. Atë fetën e bukës që më jepje në pushim të madh, nuk do ta harroj kurrë. Nëna jote ishte shumë e mirë, grua shpirtgjerë. Nëna ime nuk e hiqte kurrë nga goja: “Zoti ia shpërbleftë për të mirë te fëmijët!” — thoshte gjithmonë.
— Për shkak të varfërisë, ne nuk kishim mundësi të shkonim shpesh ta takonim babain në burgun e Bulqizës së largët. Gjatë pesëmbëdhjetë viteve që ai ishte aty, unë shkova tri apo katër herë, po aq edhe nëna me vëllain dhe motrën, ndërsa gjyshja vetëm një herë. Ishte pak, shumë pak për një nënë që fati i kishte vënë barrën e vuajtjeve për pesëmbëdhjetë vjet! Gjyshja binte dhe ngrihej nga gjumi duke thënë emrin e babait në gjysmëzë. Dhe a e di se ç’ndodhi atë ditë që babai doli nga burgu dhe u kthye në shtëpi?
Përpara se ta pyesja, ai shpërtheu:
— Ne e dinim që babai do të vinte dhe mezi po e prisnim. Kishim zbritur poshtë, te hyrja e pallatit, ndërsa nëna dhe gjyshja ishin brenda në shtëpi. Gjyshes nuk i kishim thënë për të mos e tronditur, por ndoshta ishte gabim. Kur babai erdhi, ishte errur dhe nën dritën e zbehtë të shkallës së pallatit, mezi e njohëm. M’u duk shumë i plakur. Iu turrëm të tre, nuk i shqiteshim me të puthura dhe përqafime. U ngjitëm lart, të gjithë bashkë, të përqafuar fort me babain.
Në shtëpi, babai u takua me mamanë. Ne e shikonim nga afër. U përqafuan fort dhe u puthën në faqe, jo në buzë. Ndoshta u stepën prej nesh, por ç’rëndësi kishte? Babai hyri në dhomën ku rrinim të gjithë. Gjyshja, e ulur në minder, dukej e përgjumur. Dëgjoi zhurmën dhe u përmend. Hapi sytë dhe na shikoi. Babai iu afrua, e puthi dhe e përqafoi fort. Lotët i ranë rrjedhshëm nga sytë.
– Po hë, moj nënë, si je? A mbahesh ndonjë çikë? – e pyeti babai me zë të butë, duke u përpjekur të fshihte lodhjen dhe trishtimin në fytyrë.
Gjyshja e shikoi ngadalë, sikur donte ta lexonte në sytë e tij atë burrë që e kishte sjellë në jetë dhjetëra vjet më parë, por nuk e njihte më.
– Po ja, ashtu si plakat: herë sëmurë e herë mirë. Me të shtyrë, – u përgjigj ajo, duke ulur kokën. Pastaj, me një zë të dridhur, shtoi:
– Po ti kush je, more bir? Nga të kemi dhe nga vjen?
Ne të gjithë shtangëm nga pyetja e gjyshes, që nuk arriti të njihte djalin e saj.
– Po është Aleksi, moj nënë! – i tha mamaja dhe ia plasi të qarit.
– Aleeksiii?! Qyqja! Më rentë pika e më plaçin sytë që nuk të njoha, more bir! – tha gjyshja dhe u plas në krahët e babait me ngashërim si një fëmijë i vogël.
– Por ti, more bir, ke ndryshuar shumë... Nuk të njoha... Më erdhi të më thërrisje, por zëri m’u mbyll në fyt.
Aleksi buzëqeshi lehtë, duke parë lotët që i rridhnin nënës në fytyrë. Ia mori duart dhe i vuri në fytyrë me përkujdesje.
– Unë jam ai që kurrë nuk të harrova, moj nënë. Edhe pse larg, zemra ime ka qenë gjithmonë pranë jush. Më fal për shqetësimet dhe brengat që të shkaktova, por e di që dashuria jote më ka mbajtur gjallë në çdo moment.
Gjyshja e shtrëngoi fort në krahë, si të donte t’i thoshte se kishte pritur gjithë jetën për atë përqafim. Lotët e saj, tani të çliruar, rridhnin si shpirti i saj që po rilindte.
– Mos më lë më kurrë, more bir, – pëshpëriti ajo me zë të thyer, – jetova me shpresën se do të të shikoja sërish. Tani që je këtu, të lutem mos më braktis... Të dua shumë, Aleks! Tani edhe të vdes nuk e kam pishman.
Kur Kiçoja tha këto fjalë, m’u mbushën sytë me lot. U mundova t’i fshihja, por ai më pa. Për të më nxjerrë nga gjendja e mallëngjimit, rrëmbeu shishen e birrës dhe më tha:
– Gëzuar! Jam i lumtur që po e pi këtë shishe birre me ty!
– Gëzuar, Kiço! – ia ktheva dhe rroka shishen time me të tijën.
Tek ktheja gllënjkat e birrës së ftohtë, më doli para syve Aleksi, babai i Kiços, ditën që e pashë pasi ishte liruar nga burgu: i drobitur, i kërrusur, me hap të ngadaltë si një plak i moçëm. Xhupi që kishte veshur i rrinte i madh dhe të jepte përshtypjen se ishte futur brenda një thesi. Kishte vënë një kapelë për të mbuluar kokën e qethur dhe kishte marrë një pamje plaku. I dhashë të drejtë gjyshes së Kiços që nuk e kishte njohur të birin pas pesëmbëdhjetë vjetësh.
Përgatiti për botim Angela Kosta
