Vështrim nga Natasha Xhelili
Moderator 
KARAKTERISTIKAT E POEZISË SË PANAJOT BOLIT NË VELLIMIN ''Pyeta syrin e kaltër''
Nga Natasha Xhelili, poete, shkrimtare
Në dorën tonë erdhi kjo përmbledhje poetike – një udhëtim i qetë dhe njëherazi i vrullshëm nëpër detet e ndjeshmërisë njerëzore, aty ku dashuria, vetmia, natyra dhe kujtimi shndërrohen në vargje që frymojnë. Në këto kohëra kur fjala shpesh zbrazet nga kuptimi dhe vargu kërkon të bëjë përshtypje më shumë se të ndiejë, poezia e Panajot Bolit në përmbledhjen Pyeta syrin e kaltër vjen si një zë i përkorë, por i thellë – një zë që nuk kërkon të flasë me botën, pa qenë më parë në paqe me veten.
Poezia e Panajot Bolit përfaqëson një hapësirë të veçantë në letërsinë shqiptare bashkëkohore, ku tematika e dashurisë, natyrës dhe vetmisë ndërthuret me një stil të pasur figurativ dhe një melankoli të thellë ekzistenciale.
Poeti nuk është thjesht një vëzhgues i botës, por një shpirt i trazuar që e ndien thellësisht jetën – në gjurmët e një gjyshi që këndon me malin, në përmallimin e një ere që zbret nga kodrat, në një stol të heshtur ku flihet me dhimbjen, në lojën e ëmbël dhe të çiltër të valëve me diellin. Kjo poezi nuk kërkon të impresionojë me dekorime të tepërta stilistike, por të trokasë butë në zemrën e lexuesit – si një kujtim i harruar.
Në këtë vëllim poetik, gjuha shfaqet lirike, e pasur në figura dhe ngjyresa, por gjithmonë e kuptueshme dhe e ndjerë. Poeti ndërton një peizazh të brendshëm ku natyra nuk është thjesht sfond, por pasqyrë dhe zgjatim i shpirtit njerëzor. Reflektimet metafizike gërshetohen me përjetimet emocionale, duke krijuar një vijë të qartë ndjeshmërie dhe mendimi. Poezitë shpesh kalojnë kufijtë e reales për të prekur të paprekshmen, atë që qëndron përtej fjalës së zakonshme. Elementët e romantizmit duken në ndjeshmërinë e thellë dhe në prirjen drejt sublimimit të natyrës dhe ndjenjës. Ndërsa simbolizmi i vonë vërehet në përdorimin e imazheve të përzgjedhura me kujdes, që mbartin kuptime të shumëfishta. Kjo poezi e ndërtuar me finesë lë një jehonë të gjatë në mendjen dhe shpirtin e lexuesit.
Po të shqyrtojmë poezitë e vëllimit na shfaqet një univers poetik i ndërtuar me ndjeshmëri të hollë, me përfytyrime të guximshme dhe një përzierje mjeshtërore të lirizmit, ironisë, dramës dhe përvojës personale.
Në këto poezi shfaqet një zë poetik i vetëdijshëm për kohën, për njeriun e brishtë dhe për botën që rrëshqet ndër gishta si uji i një lumi të turbullt. Autori lëviz me lehtësi mes reales dhe imagjinares, duke ndërtuar tablo poetike ku natyra merr shpesh trajtat e një protagonisti emocional: era bëhet “budallaçkë” dhe sfiduese, hëna lahet fshehurazi në lumin e dashurisë, zogjtë endërrojnë pranverën me sy të gjelbër, dhe vetë lumi vajton hesht
Kjo poezi ka një thellësi të dyfishtë: në planin e parë, ndjenjat përshkohen nga dashuria, mallkimi i mungesës, pritja, ankthi, ëndrra e një përqafimi që vonon; në planin e dytë, shfaqet një kritikë e hollë dhe e mprehtë ndaj absurditetit të shoqërisë – aty ku pulat kryqëzohen në vend të njerëzve, ku “gradat” ndahen sipas marrëzisë dhe jo meritës, dhe ku dhimbja individuale bëhet universale, si në poezinë tronditëse për tragjedinë në Tempi.
Figurat letrare - metaforat, personifikimet, antitezat - janë të pasura e të natyrshme, jo si stoli artificiale, por si rrënjë të thella të ndjeshmërisë krijuese. Fjalori është herë i mbushur me nuanca lirike që kujtojnë poezinë klasike, herë i ashpër e ironik, me goditje të drejtpërdrejta që e shkundin lexuesin nga lehtësia e ëndrrës.
Në këtë vellim poetik, vërehet një tension i bukur mes ëndërrimit dhe zhgënjimit, mes shpresës dhe përvojës së hidhur, mes natyrës së ndriçuar dhe shoqërisë së mjegullt. Poeti nuk qëndron as në qiell as në tokë - ai noton në një hapësirë ndërmjet, atje ku edhe puthja "rrin pa gjumë", edhe lumi qan, edhe era sfidon xhamin me inat të vjetër dashurie.
Poeti ndërton një univers liriko-simbolik ku sendet, dukuritë natyrore dhe ndjenjat shkrijnë kufijtë dhe rrjedhin lirshëm në njëri-tjetrin. Përmes një gjuhe të butë, të thjeshtë e ndonjëherë fëminore në ndjeshmëri, krijohet një ton intim e reflektiv që përçon mall, pritje, vetmi dhe një ndjenjë humori të heshtur për jetën dhe kohën që rrëshqet.
Është e dukshme prirja për të mitizuar përditshmërinë - yjet, lëndinat, lulet, ylli Polar, kali i gjyshit apo shiu i marsit shndërrohen në figura të buta, por të ngarkuara me kuptim emocional. Poezitë rrotullohen rreth një “uni” lirik të ndjeshëm dhe shpesh të vetmuar, që kërkon dashurinë, ngrohtësinë, qetësinë - qoftë në gjirin e natyrës, qoftë në kujtimin e një të dashure, qoftë në mitin e stinës. Ky subjekt lirik më shumë përjeton sesa vepron; ai shikon, ndjen, pëshpërit, përfytyron, pret, gati gjithmonë i përhumbur në një gjendje pritjeje apo mallëngjimi.
Stilistikisht, poezitë janë të lira në formë, me vargje të zhdërvjellta, me një ritëm të natyrshëm dhe figura të thjeshta por ndikuese: përqafimi me një yll, luledele që i lexohen petalet si fall, zëri i kukuvajkës që tremb errësirën, dielli që "përkëdhelet" në prehërin e tokës. Kjo botë përplot përfytyrime ka një qasje të qartë neoromantike, ku bukuria nuk është vetëm pamje, por një ndjesi që përjetohet përmes trupit dhe shpirtit, përmes një gjuhe që më shumë ngjason me një psherëtimë sesa me një deklaratë.
Në thelb, ky është një libër ëndrrash, ku edhe realiteti - si pranvera me kollë apo muzgjet që mbysin - mbetet i filtruar nga sytë poetik që kërkojnë të shpëtojnë përmes fjalës, përmes dashurisë, përmes natyrës. Kritika që mund t’i bëhet është se në disa raste poezia rrezikon të bjerë në sentiment, të mos e ruajë tensionin poetik, por kjo mund të jetë edhe pjesë e qëllimit: një braktisje e vetëdijshme në ndjenjë, si ai gjumi i ëmbël “mes lulesh”. Ky është një libër për ata që dinë të lexojnë me zemër.
Temat dhe motivet kryesore:
Natyra si bashkëbiseduese: Qielli, deti, hëna, era, mali, lulet – të gjitha shfaqen jo si sfond, por si personazhe që marrin pjesë në përjetimet emocionale të unit lirik. Poezia “Më erdhi një re e bardhë” apo “Erdhi e përmalluar era sonte” i japin natyrës shpirt, pasion dhe një farë marrëdhënieje dashurore ose miqësore.
Dashuria e përmbajtur dhe melankolike: Në shumë poezi, dashuria është ose një mungesë, ose një dhimbje e ëmbël, një mall që s’mund të plotësohet (“Një ditë...”, “Hënën pres”, “Ne të dy…”).
Motivi i vetmisë: Poezia “Vetmisë” është një hymn i butë për shoqen e vetme dhe të vërtetë që nuk të braktis - një vetmi që nuk është mjerim, por strehë dhe ngushëllim.
Motivi i fëmijërisë “Ku fle gjyshi im” është një ndër më të bukurat – një elegji e thjeshtë, por e thellë dhe muzikore për njeriun e rrënjës dhe kujtesës.
Malli dhe ëndrrat: Janë të pranishme si ndjesi që të shoqërojnë kudo – në zbritjen e një reje, në hapat e erës, në valët e detit.
Përmbledhje figuracioni
Poezitë e Panajot Bolit përmbajnë një pasuri figurative të cilat shërbejnë për të theksuar ndjeshmërinë e thellë ndaj mungesës, dashurisë dhe lidhjes me natyrën. Personifikimi i elementeve natyrore krijon një botë ku emocionet njerëzore dhe natyra ndërthuren në mënyrë të pazgjidhshme. Metaforat dhe simbolika ndërtojnë një univers shpirtëror ku dashuria dhe vetmia gjejnë shprehje të pasura dhe të fuqishme. Krahasimet forcojnë imazhet dhe ndjesitë, ndërsa ritmi melodik i poezive ndihmon në përçimin e emocioneve të thella.
Në këtë mënyrë, figuracioni në poezitë e Bolit jo vetëm pasuron estetiken e tekstit, por e thellon edhe dimensionin emocional dhe filozofik, duke e bërë poezinë një hapësirë reflektimi dhe përjetimi shpirtëror.
Stili dhe Gjuha:
E pasur me figura letrare: Metafora të bukura, krahasime delikate e ndonjëherë të papritura (“Sonte ne të dy / ta gdhijmë / në këtë stol të vjetër…”).
Fjalor emocional dhe i pastër: Gjuha nuk është as e rëndë e as e thjeshtëzuar. Është një gjuhë që merr nga përditshmëria dhe e ngre atë në art.
Muzikalitet i brendshëm: Rima nuk është gjithnjë e rreptë, por ritmi është natyral dhe i rrjedhshëm, duke i dhënë poezisë një ndjesi qetësuese, meditimi dhe rrëfimi.
Disa nga poezitë janë dialogë të heshtur me natyrën – me detin, hënën, renë, malin – që ngjajnë me miq të vjetër që ruajnë sekrete intime. Disa të tjera, si “Vetmisë” apo “Kjo lumturi e pakët…”, janë rrëfime të brendshme që na e kujtojnë se ka një ndjenjë njerëzore që i qëndron besnike njeriut edhe kur gjithçka tjetër tretet: fjala.
Në këtë përmbledhje nuk do gjeni stuhira të bujshme poetike, por një rrymë të ngrohtë përmes së cilës lëvizin butësisht dhimbja, përmallimi, ëndrra dhe dashuria – ajo që mbetet kur gjithçka tjetër ikën. Prandaj kjo nuk është vetëm një libër për t’u lexuar, por një libër për t’u ndjerë.
Ky libër është dëshmi e një poezie që nuk shkruhet për të ndërtuar figura, por për të zbuluar gjendje. Vargjet nuk nguten, nuk bëjnë zhurmë, nuk pretendojnë të shpallin të vërteta universale; përkundrazi, ato zgjohen nga një nevojë e brendshme për të ndarë një përjetim, një kujtim, një heshtje, një pikë drite apo dhimbjeje që autori e ka kaluar përmes shpirtit të vet.
Titulli Pyeta syrin e kaltër është një metaforë e pastër për këtë dialog të brendshëm që poezia mban gjallë: një pyetje e hedhur drejt një pranie të paemërt, ndoshta drejt vetes, ndoshta drejt dashurisë, natyrës apo kujtimit të dikujt të munguar. Syri i kaltër nuk është vetëm pamje – është një thellësi ku shikimi ndalon për të ndier. Pikërisht aty lind poezia e Bolit.
Panajot Boli nuk kërkon t’i imponojë lexuesit mendime apo gjykime; ai i fton ata të qëndrojnë pak më gjatë në një çast ndjenje. Vargjet e tij rrjedhin natyrshëm, me një gjuhë të thjeshtë por të zgjedhur, që bart në vete përvuajtje, elegancë dhe një mall të përhershëm për atë që ikën dhe nuk kthehet më – qoftë ai një njeri, një kohë, apo një ëndërr.
Në këtë përmbledhje, poezia nuk është stoli. Ajo është shenjë. Shenjë e ndjeshmërisë së një njeriu që ka jetuar në heshtje më shumë se në zë, në ndjenjë më shumë se në mendim, dhe që e ka gjetur në poezi mënyrën më të pastër për të thënë atë që nuk thuhet dot ndryshe.
Përmbledhja poetike Pyeta syrin e kaltër e autorit Panajot Boli paraqet një përjetim të thellë personal, i cili manifeston një botë të ndjeshmërisë së lartë dhe reflektimit intim. Poezia në këtë vepër është një dialog i brendshëm, ku përmes imazheve dhe metaforave të përzgjedhura me kujdes, autori trajton tema ekzistenciale dhe emocionale që lidhen ngushtë me përvojën e tij individuale. Në këtë mënyrë, vepra shërben si një hapësirë meditative, që fton lexuesin të përjetohet së bashku me zërin poetik në një dialog të ndjeshëm dhe të sinqertë.
Stili poetik i Panajot Bolit karakterizohet nga një përmbajtje e thellë emocionale e veshur me një gjuhë të pastër, të natyrshme dhe të qashtër, ku nuk ka vend për artific. Autori shmang qëllimisht retorikën dhe simbolet e zhurmshme, duke preferuar fjalët që lindin nga heshtja e përjetuar dhe përvoja e brendshme. Në vargjet e tij ndihen jehona të ndjeshme të poezisë meditative dhe lirike, që mund të kujtojnë frymëzimin e poetëve si Lasgush Poradeci në përjetimin e thellë të natyrës dhe shpirtit, apo të Fatos Arapit në mënyrën e të ndjerë e të thënë me pak fjalë. Megjithatë, zëri i Bolit mbetet i vetvetishëm, i përkorë dhe i qëndrueshëm – një poezi që nuk kopjon, por frymon me stilin e vet, duke e gdhendur heshtjen si një hapësirë ku fjala merr peshë të re.
Pyeta syrin e kaltër nuk është thjesht një koleksion poezish, por një eksplorim i thellë i universit të brendshëm të autorit, një thirrje për të ndaluar dhe për të dëgjuar, për të ndjerë dhe reflektuar mbi botën dhe veten. Kjo përmbledhje sjell kështu një kontribut të vlefshëm në letërsinë tonë bashkëkohore, duke përfaqësuar një zë autentik dhe të fuqishëm në gjuhën poetike shqiptare
