Jakhongir Nomozov intervistë me shkrimtarin Rashad Majid
Moderator 
DËSHIRA PËR TË KUPTUAR QENIEN NJERËZORE ËSHTË FILLIMI I TË SHKRUARIT PËR MUA
-Jakhongir Nomozov interviston shkrimtarin e shquar azerbajxhanas Rashad Majid
Mysafiri ynë sot është një figurë e shquar e letërsisë moderne azere - gazetar, shkrimtar, poet, Punonjës i Nderuar i Kulturës i Republikës së Azerbajxhanit, Kryetar i Këshillit të Shtypit të Azerbajxhanit, Kryeredaktor i gazetës “525-ci qəzet” dhe Nënkryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Azerbajxhanit
-Jakhongir Nomozov interviston shkrimtarin e shquar azerbajxhanas Rashad Majid
Mysafiri ynë sot është një figurë e shquar e letërsisë moderne azere - gazetar, shkrimtar, poet, Punonjës i Nderuar i Kulturës i Republikës së Azerbajxhanit, Kryetar i Këshillit të Shtypit të Azerbajxhanit, Kryeredaktor i gazetës “525-ci qəzet” dhe Nënkryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Azerbajxhanit
Rashad MAJID.
1 - Cilat janë sfidat më të mëdha në përcjelljen dhe përshtatjen artistike të së vërtetës në gazetarinë moderne?
- Në fakt, kjo është një nga detyrat më të vjetra dhe më të vështira të gazetarisë. Nga njëra anë kemi faktet që duken të pandryshueshme. Nga ana tjetër kemi ndjenjat, ndikimin emocional dhe dëshirën për të prekur lexuesin. Kur e paraqet të vërtetën në mënyrë të thatë, ajo nuk tërheq; kur e ekzagjeron, humb besueshmërinë. Prandaj, të gjesh ekuilibrin midis këtyre dy shtresave - dhënies së informacionit dhe ngjizjes me vlerë artistike - kërkon një ndjenjë të thellë përgjegjësie.
Sipas meje, sfida më e madhe nuk qëndron në pozicionin e gazetarit, por në qëllimin e tij. Sot, me vetëdije ose jo, gazetarët shpesh sakrifikojnë të vërtetën për shpejtësinë ose për numrin e klikimeve. Por paraqitja e së vërtetës është një çështje si profesionalizmi, ashtu edhe ndërgjegjeje. Qasja artistike duhet të udhëhiqet nga drita e sinqeritetit - e vërteta duhet të ndriçohet, jo të zbukurohet.
Pra, sfida nuk është vetëm teknike; është edhe një dilemë morale. Kur shkruan diçka, a po i flet mendjes së lexuesit apo po e manipulon atë?
2 - Si pasqyrohen pikëpamjet tuaja filozofike për shpirtin njerëzor dhe jetën në krijimtarinë tuaj?
- Për mua, të shkruarit nis me dëshirën për të kuptuar njeriun. Qoftë në gazetari, poezi apo prozë reflektive, gjithmonë përpiqem të zbres në thellësitë e shpirtit njerëzor. Në qendër të çdo ngjarjeje qëndron njeriu - ndjenjat, frikërat, dëshirat, vetmia dhe kërkimi i tij.
Të shkruarit, për mua, është një përpjekje për të hedhur dritë mbi botën e brendshme të individit. Edhe pse këndvështrimi im për jetën ka ndryshuar me kalimin e kohës, një e vërtetë mbetet konstante: njeriu është një qenie që zhvillon një betejë të përhershme të brendshme. Ndonjëherë nuk e shohim, ndonjëherë zgjedhim të mos e shohim - por nëse shkrimi është i sinqertë, kjo luftë del në pah.
Në veprat e mia, përpiqem ta paraqes njeriun si hero dhe si qenie të gabueshme. Jeta vetë është një përzierje drite dhe hijesh. Letërsia dhe gazetaria janë, në thelb, përpjekje për të interpretuar shpirtin njerëzor dhe për të ndjerë me të. Për mua, filozofia e të shkruarit qëndron këtu: lexuesi duhet ta gjejë veten në rreshtat e tu. Nëse nuk e gjen, atëherë shkrimi nuk ka kuptim të vërtetë.
- Kultura azerbajxhanase nuk kufizohet vetëm në folklor, veshje tradicionale apo instrumente të lashta muzikore. Ajo është një mënyrë jetese, një kujtesë, dhe një grup kodi sjelljeje të formuar dhe provuar nga koha. Sipas meje, kultura azerbajxhanase pasqyrohet në shikimin e një plaku që qëndron nën lisat e vjetër dhe në mendimet e një të riu që përpiqet të ruajë identitetin e tij në kaosin e jetës moderne urbane. Traditat janë busulla jonë morale - vallja yalli në dasma, pilafi në sofrat festive, respekti për fjalën në kuvende - të gjitha këto janë pjesë të sistemit tonë shpirtëror.
Këto vlera janë ato që na veçojnë nga të tjerët - janë ato që na bëjnë të jemi kush jemi. Në shkrimet e mia, përpiqem të ruaj dhe të paraqes këtë kujtesë kulturore. Nganjëherë përmend një proverb ose thënie popullore; nganjëherë krijoj një personazh të rrënjosur në botëkuptimin tonë kombëtar. Edhe në një artikull lajmi, kjo frymë kulturore mund të përcillet. Sepse kultura përcakton si shprehemi, si i qasemi fjalës, madje edhe si heshtim. Identiteti kulturor i Azerbajxhanit është thelbi i padukshëm mbi tavolinën time të punës. Pa të, shkrimi im do të humbiste shijen.
4 - Cilat janë mënyrat më efektive për të transformuar shoqërinë përmes letërsisë dhe artit?
- Letërsia dhe arti nuk e ndryshojnë drejtpërdrejt shoqërinë - ato nuk miratojnë ligje e nuk nxjerrin urdhëresa. Por ndikimi i tyre është më i thellë, më i qetë dhe më i qëndrueshëm: ato ndryshojnë mendësinë. Ndryshojnë mënyrën si njerëzit e shohin botën, njëri-tjetrin dhe veten.
Sipas meje, mënyra më efektive për të transformuar shoqërinë është të zgjojmë një pyetje brenda individit, të shkruajmë një fjali që e trondit, të krijojmë një personazh që prek ndërgjegjen e tij. Letërsia është pasqyrë - jo vetëm për të reflektuar, por për të nxitur mendimin. Arti është kujtesë - jo vetëm për të ruajtur të kaluarën, por për të formuar të ardhmen. Nëse një tekst nuk lëviz shpirtin e lexuesit, nëse një film apo një pikturë nuk prek një tel të ndjeshëm brenda nesh, atëherë ai nuk ka fuqi për të sjellë ndryshim. Kam besuar gjithmonë se shkrimtari është një lloj ndërgjegjeje për shoqërinë - ndonjëherë i heshtur, ndonjëherë bërtitës, ndonjëherë pyetës… por kurrë i mpirë. Ndryshimi i shoqërisë përmes letërsisë është një rrugë e gjatë, e duruar dhe kryesisht e padukshme. Por nëse dikush e zgjedh këtë rrugë, duhet ta përshkojë me sinqeritet dhe besim.
5 - Cilat këndvështrime filozofike kanë lënë gjurmët më të thella në poezinë dhe prozën tuaj? Si e kanë ndryshuar ato jetën tuaj?
-"Për mua, të shkruarit është vazhdim i kërkimit të brendshëm. Si poezia ashtu edhe proza janë mënyra për të arritur vetëkuptimin."
Me kalimin e kohës, kam qenë i ndikuar nga perspektiva të ndryshme filozofike, por më të thellat kanë qenë ato që lidhen me kalueshmërinë e jetës njerëzore, rrjedhën e pandalshme të kohës dhe brishtësinë e kujtesës. Në poezinë time, shpesh prek heshtjen e kohës. Koha është si një dëshmitare e heshtur, dhe ne jemi tingujt që përpiqemi të lëmë gjurmë brenda saj. Ky këndvështrim më ka mësuar të pranoj jetën dhe të thellohem në të, në vend që ta luftoj atë. Në prozë, jam tërhequr veçanërisht nga fragmentimi i brendshëm i njeriut, dialogët e tij të brendshëm dhe dyfytyrësia e natyrshme. Sa më shumë përpiqem të kuptoj njerëzimin, aq më shumë transformohem vetë. Çdo personazh, çdo rresht që shkruaj, mbart një pjesë të botës sime të brendshme. Këto reflektime filozofike kanë formësuar jo vetëm shkrimin tim, por edhe mënyrën time të jetesës. Për shembull, tani i përgjigjem ngjarjeve më me qetësi. Përpiqem t’i afrohem gjërave jo me zemërim, por me mirëkuptim.
6 -Cilat janë mendimet tuaja për ngjashmëritë dhe ndryshimet midis letërsisë uzbeke dhe asaj azerbajxhanase?
- Letërsia uzbeke dhe ajo azerbajxhanase janë si dy vëllezër të lindur nga të njëjtët prindër, por të rritur në toka të ndryshme. Në rrënjë të të dyjave qëndron vetëdija kombëtare turke, tradita gojore popullore, kujtesa epike dhe sufizmi. Kur lexon Navoiy dhe Nizamin, sheh se si i njëjti shpirt merr shprehje në gjuhë të ndryshme.
Ne ndajmë shumë tipare të përbashkëta: të dy letërsitë janë të rrënjosura në ndjenjë, sinqeritet, ritëm dhe vlera shpirtërore. Tema si dashuria, atdheu, e vërteta dhe drejtësia janë qendrore në të dy traditat. Shkrimtarët dhe poetët e të dy vendeve kanë synuar të ruajnë shpirtin e popullit të tyre përmes fjalës — duke kapur dhimbjen, gëzimin dhe historinë e tyre. Në këtë kuptim, ajo që na bashkon nuk është vetëm afërsia gjuhësore, por një lidhje më e thellë — fati i përbashkët.
Sigurisht, ka edhe dallime. Letërsia azerbajxhanase është zhvilluar më shumë brenda sferës kulturore të Kaukazit, ku ndërthuren elementë lindorë dhe perëndimorë. Letërsia uzbeke, nga ana tjetër, mbart më shumë gjurmë të hapësirës së gjerë të Azisë Qendrore, trashëgiminë e perandorive të mëdha dhe presionet ideologjike më të forta të periudhës sovjetike. Përkrah harmonisë midis poezisë klasike dhe gjuhës popullore, letërsia uzbeke nganjëherë pasqyron tensione ideologjike më të theksuara.
Megjithatë, në thelbin e të dyjave qëndron një trashëgimi e përbashkët: besimi në fuqinë e fjalës, respekti për artin dhe bindja e thellë se letërsia është ndërgjegjja e kombit. Besoj se ky është thesari më i madh që ndajmë.
7 - Mund të ndani mendimet tuaja për përulësinë dhe njerëzinë? Çfarë roli luajnë këto vlera në krijimtarinë dhe jetën tuaj personale?
- Përulësia nuk është thjesht një tipar sjelljeje - është një qëndrim i distiluar nga shtresat më të thella të shpirtit. Për mua, përulësia nuk ka të bëjë me tërheqjen nga diçka me vetëdije, por me dijen se kur dhe si ta përdorësh zërin tënd, kur e ke. Nuk është mohim i vetes, por njohje e vërtetë e vetes. Njerëzia është fillimi i kësaj vetëdijeje. Nëse një njeri është indiferent ndaj dhimbjes së tjetrit, pavarësisht se sa lart ndodhet, ai është i humbur. Këto vlera kanë qenë gjithmonë si temë dhe si qëndrim në shkrimet e mia. Gjithmonë kam dëshiruar që fjalët e mia të ngjallin një dridhje të heshtur tek lexuesi - që ta bëjnë të ecë në këpucët e dikujt tjetër, të shohë ndryshe dhimbjen, të mendojë pak më pak për veten dhe më shumë për të tjerët. Qoftë në një artikull, një poezi, apo një rresht të vetëm - pasqyrimi i frymës së këtyre vlerave është, për mua, një përgjegjësi estetike dhe morale. Në jetën personale, përpiqem të qëndroj besnik ndaj këtyre parimeve. Rregulli im i parë në marrëdhënie me njerëzit është ky: kurrë mos harro kush je, por asnjëherë mos e nënçmo tjetrin. Kur dikush flet shumë ose inziston vazhdimisht, zakonisht do të thotë se ka një boshllëk të fshehur brenda. Unë preferoj t’i qasem këtyre boshllëqeve me përulësi, heshtje dhe vëzhgim.
8 - Si e perceptoni ekuilibrin midis botës së brendshme dhe jetës publike në botën e sotme?
-Një nga paradokset më të mëdha të botës moderne është humnera mes botës së brendshme të individit dhe ekzistencës së tij të jashtme. Nga njëra anë kemi teknologjinë, shpejtësinë, mbingarkesën e informacionit dhe një jetë shoqërore të mbushur me maska. Nga ana tjetër kemi një shpirt të lodhur, pyetje të pa përgjigjura, vetmi të heshtur dhe një etje për qetësi. Sipas meje, ky ekuilibër është prishur prej kohësh. Njerëzit përpiqen të duken, por kanë frikë se po humbasin veten në këtë përpjekje.
Ata që buzëqeshin çdo ditë në rrjetet sociale mund të jenë duke kaluar stinët më të errëta të jetës së tyre. Disa nga njerëzit më të zëshëm në shoqëri janë ata që mbajnë heshtjet më të thella brenda vetes. Sot njerëzit janë të detyruar të jetojnë me këtë tension mes vetes së brendshme dhe asaj të jashtme. Por nëse një njeri nuk e dëgjon zërin e brendshëm, të gjitha rolet që luan në publik bëhen pa kuptim.
Si në shkrimet e mia, ashtu edhe në jetën personale, përpiqem të ruaj këtë ekuilibër. Nga njëra anë është nevoja për të qenë i lidhur me pulsin e shoqërisë, për të reaguar ndaj ngjarjeve, për të folur. Nga ana tjetër është nevoja për të hyrë brenda vetes, për të reflektuar, për të heshtur, për të dëgjuar veten. Gjetja e kalimit midis këtyre dy gjendjeve, besoj se duhet të bëhet një aftësi thelbësore për njeriun modern. Vetëm ata që gjejnë qetësi brenda vetes, mund të përballojnë zhurmën jashtë.
- Për mua, pjekuria shpirtërore nuk është thjesht një koncept fetar apo mistik; është të jesh në paqe me veten - të njohësh dhe të ngrihesh mbi pasionet, frikërat dhe ambiciet e vogla. Pjekuria nuk qëndron në të qenit pa të meta, por në pranimin e tyre, në marrjen e përgjegjësisë dhe në mësimin prej tyre. Nëse një njeri pranon dobësitë e veta, ai është tashmë i fortë. Sepse forca e vërtetë nuk qëndron në deklarata të mëdha, por në qetësinë e brendshme. Liria e brendshme është një mrekulli më vete. Është guximi për të ditur çfarë do dhe për të thënë çfarë nuk do - pa frikë. Është të jetosh përtej pritshmërive të të tjerëve, jashtë kornizave të shoqërisë, dhe megjithatë pa dëmtuar askënd. Unë besoj se liria e brendshme është aftësia për të qenë i sinqertë me ndërgjegjen tënde - jo për ta shtypur atë zë, por për të jetuar në harmoni me të. Çdo shkrimtar e mbart në vete dëshirën për pjekuri shpirtërore dhe liri të brendshme. Të shkruarit shpesh është produkt i atij kërkimi. Me kalimin e kohës, kam kuptuar se një shpirt që nuk është i lirë, nuk mund të shkruajë lirisht. Një pendë që ka frikë, nuk mund të flasë të vërtetën. Edhe ndërgjegjja më poetike, nëse do heshtet, nuk mund të prekë lexuesin. Pjekuria është një udhëtim i përjetshëm — ndoshta qëllimi nuk është vetëm të arrish, por të ecësh me dinjitet.
10 - Çfarë parimesh personale ndiqni për të mos u larguar nga njerëzia pas famës dhe njohjes?
-"Fama shpesh u duket njerëzve si një majë verbuese. Por në të vërtetë, ajo është më tepër një terren prove sesa një majë suksesi."
Sa më shumë që një person njihet nga të tjerët, aq më shumë ndryshon marrëdhënia e tij me botën - edhe pse bota ndoshta nuk ndryshon. Ky ndryshim ose e ngre njeriun, ose fatkeqësisht e tërheq drejt thellësive. Unë kam vendosur disa parime personale për të mos kaluar atë kufi të rrezikshëm.
Parimi i parë është të mos e harroj kurrë veten. Të mbaj mend nga vij, fjalinë time të parë, emocionin e parë. Nganjëherë, fama ndryshon kujtesën. Por unë përpiqem të mos harroj kurrë lexuesin e parë — atë që i shikoi fjalët e mia me sy të sinqertë. I dyti është të ruaj përulësinë në ndërveprimet me të tjerët. Nëse një ditë një shofer taksie të thotë se ka lexuar shkrimin tënd, kjo nuk është vetëm një moment krenarie — është edhe përgjegjësi. Ne vijmë nga zemra e popullit, dhe atje do të kthehemi. Njohja është vetëm një etapë, jo destinacioni. I treti, dhe më i rëndësishmi, është të zotërosh heshtjen. Të përgjigjesh ndaj çdo komenti, të reagosh ndaj çdo kritike - këto janë grackat e famës. Heshtja shpesh është mënyra më e fortë për ta mbrojtur veten dhe për të mbetur njeri. Unë e konsideroj heshtjen po aq të vlefshme sa fjalët.
11 - Balancimi i punës krijuese me jetën e përditshme nuk është i lehtë. Si "poet", "shkrimtar" dhe "njeri", si e ruani këtë ekuilibër?
- Ruajtja e ekuilibrit mes punës krijuese dhe jetës së përditshme është e vështirë — por e mundur. Për mua, gjëja më thelbësore është që shkrimtari të mbetet mbi të gjitha njeri. Të jesh poet apo shkrimtar nuk do të thotë të mendosh për veten si i tillë, por të përjetosh çdo moment, çdo takim, çdo ndjenjë si njeri. Të krijosh dhe të shkruash janë pjesë e jetës, por nuk janë vetë jeta.
Ndonjëherë, jeta e përditshme na mëson më shumë. Mësuesi më i madh i një njeriu është vetja, njerëzit përreth dhe mësimet e fshehura në përvojat e zakonshme. Edhe si shkrimtar, përpiqem të mos e neglizhoj jetën. Sepse të harrosh si të jesh njeri, është ajo që e pengon krijimtarinë.
12 - Çfarë roli luajnë familja, miqësia, dhembshuria dhe mirësia në jetën tuaj krijuese dhe personale?
- Familja, miqësia, dhembshuria dhe mirësia kanë qenë gjithmonë themelet e jetës sime si krijues dhe si njeri. Familja ime është burimi më i madh i frymëzimit. Çdo rresht që shkruaj, çdo mendim që formoj, çdo akt mirësie që shoh, lind nga vlerat që më janë mbjellë nga familja. Miqësia është pasqyra e shpirtit - ajo reflekton anën më të vërtetë të një personi. Dhembshuria dhe njerëzia nuk janë vetëm tema në shkrimet e mia - ato janë vetë thelbi i jetës sime. Besoj se një figurë letrare nuk duhet të njihet vetëm për veprat e saj, por edhe për atë që është si njeri. Njerëzia, mirësia, miqësia dhe familja - janë vlera të ndërthurura. Pa to, si krijimtaria ashtu edhe jeta vetë do të humbisnin thellësinë dhe kuptimin.
13 - Ku fillon dhe ku përfundon kufiri mes risisë dhe traditës në art?
- Risia dhe tradita janë dy koncepte që në art e plotësojnë vazhdimisht njëra-tjetrën, edhe kur duken kundërthënëse. Unë besoj se ky kufi nuk është i ngurtë dhe i përcaktuar ai ndryshon sipas kontekstit, frymës së kohës dhe qëllimit të krijuesit. Tradita është kujtesa e artit, rrënja e tij. Pa të, arti mbetet pezull në ajër. Ndërsa risia është fryma dhe shpirti. Nëse mbetemi të lidhur vetëm me traditën dhe e përsërisim atë, arti rrezikon të vdesë. Por nëse braktisim tërësisht traditën dhe i presim rrënjët, edhe vepra mund të humbasë vlerën. Mendoj se risia bëhet më e fuqishme kur lind nga tradita. Aty fillon kufiri: si i transformon rrënjët e tua duke mbetur besnik ndaj tyre? Ku e ruan traditën dhe ku çlirohesh prej saj? Përgjigjet ndaj këtyre pyetjeve përcaktojnë cilësinë e vërtetë të artit.
14 - Nganjëherë poetët dhe gazetarët tundohen të largohen nga përulësia dhe të kërkojnë vetë-promovim. Si e mbroni veten nga këto prirje dhe cilat parime të brendshme ju ndihmojnë të ruani përulësinë?
- Është e vërtetë që si poetët ashtu edhe gazetarët kanë natyrshëm nevojën për njohje - të dëgjohen, të duken. Por kjo nevojë ndonjëherë mund të punojë kundër përulësisë dhe të shkaktojë një humbje të ekuilibrit të brendshëm. Unë përpiqem të filloj duke kërkuar më shumë nga vetja, jo nga të tjerët. Për çdo pjesë që shkruaj, e pyes veten: a ka të vërtetë në këto rreshta, apo është vetëm shfaqje?
Një mënyrë për të ruajtur përulësinë është të kujtoj gjithmonë se gjithçka është e përkohshme. Duartrokitjet e sotme mund të harrohen nesër. Fama mund të shkëlqejë sot dhe të zbehet nesër. Por nëse zëri brenda teje mbetet konstant - nëse ti mbetesh i njëjti njeri brenda vetes - ky është qëndrueshmëria më e madhe. Gjithashtu, besoj se vlera e vërtetë e një njeriu përcaktohet nga koha, jo nga vetë-deklarimi. Prandaj përpiqem të jem i qëndrueshëm dhe i sinqertë në punën time, pa shumë zhurmë apo shfaqje. Përulësia është një formë sinqeriteti, një lloj besimi i brendshëm. Dhe për të mos u larguar nga kjo rrugë, e shikoj veten vazhdimisht në pasqyrën e ndërgjegjes.
15 - Cilat janë qëllimet tuaja në krijimin e veprave letrare që shërbejnë si urë mes letërsisë azerbajxhanase dhe asaj botërore?
- Për mua, ndërtimi i një ure midis letërsisë azerbajxhanase dhe asaj botërore nuk është vetëm një qëllim letrar - është një mision shpirtëror. Unë besoj thellësisht se zëri, mendimi dhe këndvështrimi i çdo kombi mund të arrijnë njerëzimin vetëm përmes letërsisë dhe përkthimit. Folklori ynë, mitet, mënyra jonë e jetesës - të gjitha këto janë mjaft të thella dhe origjinale për të pasur një vend në letërsinë botërore. Ajo që nevojitet është gjuha e duhur dhe këndvështrimi i duhur për t’i paraqitur ato.
Jakhongir NOMOZOV është një poet dhe gazetar i ri nga Uzbekistani. Ai është gjithashtu Anëtar i Unionit të Gazetarëve të Azerbajxhanit dhe i Unionit Botëror të Shkrimtarëve të Rinj Turq.
Përgatiti ne shqip; Rifat Ismaili
1 - Cilat janë sfidat më të mëdha në përcjelljen dhe përshtatjen artistike të së vërtetës në gazetarinë moderne?
- Në fakt, kjo është një nga detyrat më të vjetra dhe më të vështira të gazetarisë. Nga njëra anë kemi faktet që duken të pandryshueshme. Nga ana tjetër kemi ndjenjat, ndikimin emocional dhe dëshirën për të prekur lexuesin. Kur e paraqet të vërtetën në mënyrë të thatë, ajo nuk tërheq; kur e ekzagjeron, humb besueshmërinë. Prandaj, të gjesh ekuilibrin midis këtyre dy shtresave - dhënies së informacionit dhe ngjizjes me vlerë artistike - kërkon një ndjenjë të thellë përgjegjësie.
Sipas meje, sfida më e madhe nuk qëndron në pozicionin e gazetarit, por në qëllimin e tij. Sot, me vetëdije ose jo, gazetarët shpesh sakrifikojnë të vërtetën për shpejtësinë ose për numrin e klikimeve. Por paraqitja e së vërtetës është një çështje si profesionalizmi, ashtu edhe ndërgjegjeje. Qasja artistike duhet të udhëhiqet nga drita e sinqeritetit - e vërteta duhet të ndriçohet, jo të zbukurohet.
Pra, sfida nuk është vetëm teknike; është edhe një dilemë morale. Kur shkruan diçka, a po i flet mendjes së lexuesit apo po e manipulon atë?
2 - Si pasqyrohen pikëpamjet tuaja filozofike për shpirtin njerëzor dhe jetën në krijimtarinë tuaj?
- Për mua, të shkruarit nis me dëshirën për të kuptuar njeriun. Qoftë në gazetari, poezi apo prozë reflektive, gjithmonë përpiqem të zbres në thellësitë e shpirtit njerëzor. Në qendër të çdo ngjarjeje qëndron njeriu - ndjenjat, frikërat, dëshirat, vetmia dhe kërkimi i tij.
Të shkruarit, për mua, është një përpjekje për të hedhur dritë mbi botën e brendshme të individit. Edhe pse këndvështrimi im për jetën ka ndryshuar me kalimin e kohës, një e vërtetë mbetet konstante: njeriu është një qenie që zhvillon një betejë të përhershme të brendshme. Ndonjëherë nuk e shohim, ndonjëherë zgjedhim të mos e shohim - por nëse shkrimi është i sinqertë, kjo luftë del në pah.
Në veprat e mia, përpiqem ta paraqes njeriun si hero dhe si qenie të gabueshme. Jeta vetë është një përzierje drite dhe hijesh. Letërsia dhe gazetaria janë, në thelb, përpjekje për të interpretuar shpirtin njerëzor dhe për të ndjerë me të. Për mua, filozofia e të shkruarit qëndron këtu: lexuesi duhet ta gjejë veten në rreshtat e tu. Nëse nuk e gjen, atëherë shkrimi nuk ka kuptim të vërtetë.
- Kultura azerbajxhanase nuk kufizohet vetëm në folklor, veshje tradicionale apo instrumente të lashta muzikore. Ajo është një mënyrë jetese, një kujtesë, dhe një grup kodi sjelljeje të formuar dhe provuar nga koha. Sipas meje, kultura azerbajxhanase pasqyrohet në shikimin e një plaku që qëndron nën lisat e vjetër dhe në mendimet e një të riu që përpiqet të ruajë identitetin e tij në kaosin e jetës moderne urbane. Traditat janë busulla jonë morale - vallja yalli në dasma, pilafi në sofrat festive, respekti për fjalën në kuvende - të gjitha këto janë pjesë të sistemit tonë shpirtëror.
Këto vlera janë ato që na veçojnë nga të tjerët - janë ato që na bëjnë të jemi kush jemi. Në shkrimet e mia, përpiqem të ruaj dhe të paraqes këtë kujtesë kulturore. Nganjëherë përmend një proverb ose thënie popullore; nganjëherë krijoj një personazh të rrënjosur në botëkuptimin tonë kombëtar. Edhe në një artikull lajmi, kjo frymë kulturore mund të përcillet. Sepse kultura përcakton si shprehemi, si i qasemi fjalës, madje edhe si heshtim. Identiteti kulturor i Azerbajxhanit është thelbi i padukshëm mbi tavolinën time të punës. Pa të, shkrimi im do të humbiste shijen.
4 - Cilat janë mënyrat më efektive për të transformuar shoqërinë përmes letërsisë dhe artit?
- Letërsia dhe arti nuk e ndryshojnë drejtpërdrejt shoqërinë - ato nuk miratojnë ligje e nuk nxjerrin urdhëresa. Por ndikimi i tyre është më i thellë, më i qetë dhe më i qëndrueshëm: ato ndryshojnë mendësinë. Ndryshojnë mënyrën si njerëzit e shohin botën, njëri-tjetrin dhe veten.
Sipas meje, mënyra më efektive për të transformuar shoqërinë është të zgjojmë një pyetje brenda individit, të shkruajmë një fjali që e trondit, të krijojmë një personazh që prek ndërgjegjen e tij. Letërsia është pasqyrë - jo vetëm për të reflektuar, por për të nxitur mendimin. Arti është kujtesë - jo vetëm për të ruajtur të kaluarën, por për të formuar të ardhmen. Nëse një tekst nuk lëviz shpirtin e lexuesit, nëse një film apo një pikturë nuk prek një tel të ndjeshëm brenda nesh, atëherë ai nuk ka fuqi për të sjellë ndryshim. Kam besuar gjithmonë se shkrimtari është një lloj ndërgjegjeje për shoqërinë - ndonjëherë i heshtur, ndonjëherë bërtitës, ndonjëherë pyetës… por kurrë i mpirë. Ndryshimi i shoqërisë përmes letërsisë është një rrugë e gjatë, e duruar dhe kryesisht e padukshme. Por nëse dikush e zgjedh këtë rrugë, duhet ta përshkojë me sinqeritet dhe besim.
5 - Cilat këndvështrime filozofike kanë lënë gjurmët më të thella në poezinë dhe prozën tuaj? Si e kanë ndryshuar ato jetën tuaj?
-"Për mua, të shkruarit është vazhdim i kërkimit të brendshëm. Si poezia ashtu edhe proza janë mënyra për të arritur vetëkuptimin."
Me kalimin e kohës, kam qenë i ndikuar nga perspektiva të ndryshme filozofike, por më të thellat kanë qenë ato që lidhen me kalueshmërinë e jetës njerëzore, rrjedhën e pandalshme të kohës dhe brishtësinë e kujtesës. Në poezinë time, shpesh prek heshtjen e kohës. Koha është si një dëshmitare e heshtur, dhe ne jemi tingujt që përpiqemi të lëmë gjurmë brenda saj. Ky këndvështrim më ka mësuar të pranoj jetën dhe të thellohem në të, në vend që ta luftoj atë. Në prozë, jam tërhequr veçanërisht nga fragmentimi i brendshëm i njeriut, dialogët e tij të brendshëm dhe dyfytyrësia e natyrshme. Sa më shumë përpiqem të kuptoj njerëzimin, aq më shumë transformohem vetë. Çdo personazh, çdo rresht që shkruaj, mbart një pjesë të botës sime të brendshme. Këto reflektime filozofike kanë formësuar jo vetëm shkrimin tim, por edhe mënyrën time të jetesës. Për shembull, tani i përgjigjem ngjarjeve më me qetësi. Përpiqem t’i afrohem gjërave jo me zemërim, por me mirëkuptim.
6 -Cilat janë mendimet tuaja për ngjashmëritë dhe ndryshimet midis letërsisë uzbeke dhe asaj azerbajxhanase?
- Letërsia uzbeke dhe ajo azerbajxhanase janë si dy vëllezër të lindur nga të njëjtët prindër, por të rritur në toka të ndryshme. Në rrënjë të të dyjave qëndron vetëdija kombëtare turke, tradita gojore popullore, kujtesa epike dhe sufizmi. Kur lexon Navoiy dhe Nizamin, sheh se si i njëjti shpirt merr shprehje në gjuhë të ndryshme.
Ne ndajmë shumë tipare të përbashkëta: të dy letërsitë janë të rrënjosura në ndjenjë, sinqeritet, ritëm dhe vlera shpirtërore. Tema si dashuria, atdheu, e vërteta dhe drejtësia janë qendrore në të dy traditat. Shkrimtarët dhe poetët e të dy vendeve kanë synuar të ruajnë shpirtin e popullit të tyre përmes fjalës — duke kapur dhimbjen, gëzimin dhe historinë e tyre. Në këtë kuptim, ajo që na bashkon nuk është vetëm afërsia gjuhësore, por një lidhje më e thellë — fati i përbashkët.
Sigurisht, ka edhe dallime. Letërsia azerbajxhanase është zhvilluar më shumë brenda sferës kulturore të Kaukazit, ku ndërthuren elementë lindorë dhe perëndimorë. Letërsia uzbeke, nga ana tjetër, mbart më shumë gjurmë të hapësirës së gjerë të Azisë Qendrore, trashëgiminë e perandorive të mëdha dhe presionet ideologjike më të forta të periudhës sovjetike. Përkrah harmonisë midis poezisë klasike dhe gjuhës popullore, letërsia uzbeke nganjëherë pasqyron tensione ideologjike më të theksuara.
Megjithatë, në thelbin e të dyjave qëndron një trashëgimi e përbashkët: besimi në fuqinë e fjalës, respekti për artin dhe bindja e thellë se letërsia është ndërgjegjja e kombit. Besoj se ky është thesari më i madh që ndajmë.
7 - Mund të ndani mendimet tuaja për përulësinë dhe njerëzinë? Çfarë roli luajnë këto vlera në krijimtarinë dhe jetën tuaj personale?
- Përulësia nuk është thjesht një tipar sjelljeje - është një qëndrim i distiluar nga shtresat më të thella të shpirtit. Për mua, përulësia nuk ka të bëjë me tërheqjen nga diçka me vetëdije, por me dijen se kur dhe si ta përdorësh zërin tënd, kur e ke. Nuk është mohim i vetes, por njohje e vërtetë e vetes. Njerëzia është fillimi i kësaj vetëdijeje. Nëse një njeri është indiferent ndaj dhimbjes së tjetrit, pavarësisht se sa lart ndodhet, ai është i humbur. Këto vlera kanë qenë gjithmonë si temë dhe si qëndrim në shkrimet e mia. Gjithmonë kam dëshiruar që fjalët e mia të ngjallin një dridhje të heshtur tek lexuesi - që ta bëjnë të ecë në këpucët e dikujt tjetër, të shohë ndryshe dhimbjen, të mendojë pak më pak për veten dhe më shumë për të tjerët. Qoftë në një artikull, një poezi, apo një rresht të vetëm - pasqyrimi i frymës së këtyre vlerave është, për mua, një përgjegjësi estetike dhe morale. Në jetën personale, përpiqem të qëndroj besnik ndaj këtyre parimeve. Rregulli im i parë në marrëdhënie me njerëzit është ky: kurrë mos harro kush je, por asnjëherë mos e nënçmo tjetrin. Kur dikush flet shumë ose inziston vazhdimisht, zakonisht do të thotë se ka një boshllëk të fshehur brenda. Unë preferoj t’i qasem këtyre boshllëqeve me përulësi, heshtje dhe vëzhgim.
8 - Si e perceptoni ekuilibrin midis botës së brendshme dhe jetës publike në botën e sotme?
-Një nga paradokset më të mëdha të botës moderne është humnera mes botës së brendshme të individit dhe ekzistencës së tij të jashtme. Nga njëra anë kemi teknologjinë, shpejtësinë, mbingarkesën e informacionit dhe një jetë shoqërore të mbushur me maska. Nga ana tjetër kemi një shpirt të lodhur, pyetje të pa përgjigjura, vetmi të heshtur dhe një etje për qetësi. Sipas meje, ky ekuilibër është prishur prej kohësh. Njerëzit përpiqen të duken, por kanë frikë se po humbasin veten në këtë përpjekje.
Ata që buzëqeshin çdo ditë në rrjetet sociale mund të jenë duke kaluar stinët më të errëta të jetës së tyre. Disa nga njerëzit më të zëshëm në shoqëri janë ata që mbajnë heshtjet më të thella brenda vetes. Sot njerëzit janë të detyruar të jetojnë me këtë tension mes vetes së brendshme dhe asaj të jashtme. Por nëse një njeri nuk e dëgjon zërin e brendshëm, të gjitha rolet që luan në publik bëhen pa kuptim.
Si në shkrimet e mia, ashtu edhe në jetën personale, përpiqem të ruaj këtë ekuilibër. Nga njëra anë është nevoja për të qenë i lidhur me pulsin e shoqërisë, për të reaguar ndaj ngjarjeve, për të folur. Nga ana tjetër është nevoja për të hyrë brenda vetes, për të reflektuar, për të heshtur, për të dëgjuar veten. Gjetja e kalimit midis këtyre dy gjendjeve, besoj se duhet të bëhet një aftësi thelbësore për njeriun modern. Vetëm ata që gjejnë qetësi brenda vetes, mund të përballojnë zhurmën jashtë.
- Për mua, pjekuria shpirtërore nuk është thjesht një koncept fetar apo mistik; është të jesh në paqe me veten - të njohësh dhe të ngrihesh mbi pasionet, frikërat dhe ambiciet e vogla. Pjekuria nuk qëndron në të qenit pa të meta, por në pranimin e tyre, në marrjen e përgjegjësisë dhe në mësimin prej tyre. Nëse një njeri pranon dobësitë e veta, ai është tashmë i fortë. Sepse forca e vërtetë nuk qëndron në deklarata të mëdha, por në qetësinë e brendshme. Liria e brendshme është një mrekulli më vete. Është guximi për të ditur çfarë do dhe për të thënë çfarë nuk do - pa frikë. Është të jetosh përtej pritshmërive të të tjerëve, jashtë kornizave të shoqërisë, dhe megjithatë pa dëmtuar askënd. Unë besoj se liria e brendshme është aftësia për të qenë i sinqertë me ndërgjegjen tënde - jo për ta shtypur atë zë, por për të jetuar në harmoni me të. Çdo shkrimtar e mbart në vete dëshirën për pjekuri shpirtërore dhe liri të brendshme. Të shkruarit shpesh është produkt i atij kërkimi. Me kalimin e kohës, kam kuptuar se një shpirt që nuk është i lirë, nuk mund të shkruajë lirisht. Një pendë që ka frikë, nuk mund të flasë të vërtetën. Edhe ndërgjegjja më poetike, nëse do heshtet, nuk mund të prekë lexuesin. Pjekuria është një udhëtim i përjetshëm — ndoshta qëllimi nuk është vetëm të arrish, por të ecësh me dinjitet.
10 - Çfarë parimesh personale ndiqni për të mos u larguar nga njerëzia pas famës dhe njohjes?
-"Fama shpesh u duket njerëzve si një majë verbuese. Por në të vërtetë, ajo është më tepër një terren prove sesa një majë suksesi."
Sa më shumë që një person njihet nga të tjerët, aq më shumë ndryshon marrëdhënia e tij me botën - edhe pse bota ndoshta nuk ndryshon. Ky ndryshim ose e ngre njeriun, ose fatkeqësisht e tërheq drejt thellësive. Unë kam vendosur disa parime personale për të mos kaluar atë kufi të rrezikshëm.
Parimi i parë është të mos e harroj kurrë veten. Të mbaj mend nga vij, fjalinë time të parë, emocionin e parë. Nganjëherë, fama ndryshon kujtesën. Por unë përpiqem të mos harroj kurrë lexuesin e parë — atë që i shikoi fjalët e mia me sy të sinqertë. I dyti është të ruaj përulësinë në ndërveprimet me të tjerët. Nëse një ditë një shofer taksie të thotë se ka lexuar shkrimin tënd, kjo nuk është vetëm një moment krenarie — është edhe përgjegjësi. Ne vijmë nga zemra e popullit, dhe atje do të kthehemi. Njohja është vetëm një etapë, jo destinacioni. I treti, dhe më i rëndësishmi, është të zotërosh heshtjen. Të përgjigjesh ndaj çdo komenti, të reagosh ndaj çdo kritike - këto janë grackat e famës. Heshtja shpesh është mënyra më e fortë për ta mbrojtur veten dhe për të mbetur njeri. Unë e konsideroj heshtjen po aq të vlefshme sa fjalët.
11 - Balancimi i punës krijuese me jetën e përditshme nuk është i lehtë. Si "poet", "shkrimtar" dhe "njeri", si e ruani këtë ekuilibër?
- Ruajtja e ekuilibrit mes punës krijuese dhe jetës së përditshme është e vështirë — por e mundur. Për mua, gjëja më thelbësore është që shkrimtari të mbetet mbi të gjitha njeri. Të jesh poet apo shkrimtar nuk do të thotë të mendosh për veten si i tillë, por të përjetosh çdo moment, çdo takim, çdo ndjenjë si njeri. Të krijosh dhe të shkruash janë pjesë e jetës, por nuk janë vetë jeta.
Ndonjëherë, jeta e përditshme na mëson më shumë. Mësuesi më i madh i një njeriu është vetja, njerëzit përreth dhe mësimet e fshehura në përvojat e zakonshme. Edhe si shkrimtar, përpiqem të mos e neglizhoj jetën. Sepse të harrosh si të jesh njeri, është ajo që e pengon krijimtarinë.
12 - Çfarë roli luajnë familja, miqësia, dhembshuria dhe mirësia në jetën tuaj krijuese dhe personale?
- Familja, miqësia, dhembshuria dhe mirësia kanë qenë gjithmonë themelet e jetës sime si krijues dhe si njeri. Familja ime është burimi më i madh i frymëzimit. Çdo rresht që shkruaj, çdo mendim që formoj, çdo akt mirësie që shoh, lind nga vlerat që më janë mbjellë nga familja. Miqësia është pasqyra e shpirtit - ajo reflekton anën më të vërtetë të një personi. Dhembshuria dhe njerëzia nuk janë vetëm tema në shkrimet e mia - ato janë vetë thelbi i jetës sime. Besoj se një figurë letrare nuk duhet të njihet vetëm për veprat e saj, por edhe për atë që është si njeri. Njerëzia, mirësia, miqësia dhe familja - janë vlera të ndërthurura. Pa to, si krijimtaria ashtu edhe jeta vetë do të humbisnin thellësinë dhe kuptimin.
13 - Ku fillon dhe ku përfundon kufiri mes risisë dhe traditës në art?
- Risia dhe tradita janë dy koncepte që në art e plotësojnë vazhdimisht njëra-tjetrën, edhe kur duken kundërthënëse. Unë besoj se ky kufi nuk është i ngurtë dhe i përcaktuar ai ndryshon sipas kontekstit, frymës së kohës dhe qëllimit të krijuesit. Tradita është kujtesa e artit, rrënja e tij. Pa të, arti mbetet pezull në ajër. Ndërsa risia është fryma dhe shpirti. Nëse mbetemi të lidhur vetëm me traditën dhe e përsërisim atë, arti rrezikon të vdesë. Por nëse braktisim tërësisht traditën dhe i presim rrënjët, edhe vepra mund të humbasë vlerën. Mendoj se risia bëhet më e fuqishme kur lind nga tradita. Aty fillon kufiri: si i transformon rrënjët e tua duke mbetur besnik ndaj tyre? Ku e ruan traditën dhe ku çlirohesh prej saj? Përgjigjet ndaj këtyre pyetjeve përcaktojnë cilësinë e vërtetë të artit.
14 - Nganjëherë poetët dhe gazetarët tundohen të largohen nga përulësia dhe të kërkojnë vetë-promovim. Si e mbroni veten nga këto prirje dhe cilat parime të brendshme ju ndihmojnë të ruani përulësinë?
- Është e vërtetë që si poetët ashtu edhe gazetarët kanë natyrshëm nevojën për njohje - të dëgjohen, të duken. Por kjo nevojë ndonjëherë mund të punojë kundër përulësisë dhe të shkaktojë një humbje të ekuilibrit të brendshëm. Unë përpiqem të filloj duke kërkuar më shumë nga vetja, jo nga të tjerët. Për çdo pjesë që shkruaj, e pyes veten: a ka të vërtetë në këto rreshta, apo është vetëm shfaqje?
Një mënyrë për të ruajtur përulësinë është të kujtoj gjithmonë se gjithçka është e përkohshme. Duartrokitjet e sotme mund të harrohen nesër. Fama mund të shkëlqejë sot dhe të zbehet nesër. Por nëse zëri brenda teje mbetet konstant - nëse ti mbetesh i njëjti njeri brenda vetes - ky është qëndrueshmëria më e madhe. Gjithashtu, besoj se vlera e vërtetë e një njeriu përcaktohet nga koha, jo nga vetë-deklarimi. Prandaj përpiqem të jem i qëndrueshëm dhe i sinqertë në punën time, pa shumë zhurmë apo shfaqje. Përulësia është një formë sinqeriteti, një lloj besimi i brendshëm. Dhe për të mos u larguar nga kjo rrugë, e shikoj veten vazhdimisht në pasqyrën e ndërgjegjes.
15 - Cilat janë qëllimet tuaja në krijimin e veprave letrare që shërbejnë si urë mes letërsisë azerbajxhanase dhe asaj botërore?
- Për mua, ndërtimi i një ure midis letërsisë azerbajxhanase dhe asaj botërore nuk është vetëm një qëllim letrar - është një mision shpirtëror. Unë besoj thellësisht se zëri, mendimi dhe këndvështrimi i çdo kombi mund të arrijnë njerëzimin vetëm përmes letërsisë dhe përkthimit. Folklori ynë, mitet, mënyra jonë e jetesës - të gjitha këto janë mjaft të thella dhe origjinale për të pasur një vend në letërsinë botërore. Ajo që nevojitet është gjuha e duhur dhe këndvështrimi i duhur për t’i paraqitur ato.
Jakhongir NOMOZOV është një poet dhe gazetar i ri nga Uzbekistani. Ai është gjithashtu Anëtar i Unionit të Gazetarëve të Azerbajxhanit dhe i Unionit Botëror të Shkrimtarëve të Rinj Turq.
Përgatiti ne shqip; Rifat Ismaili
