Fatmir Mehmeti - Analizë gjuhësore, semantike dhe moralo-edukative e fjalëve të urta (-II-)
Moderator 
ANALIZË GJUHËSORE, SEMANTIKE DHE MORALO-EDUKATIVE E SHPREHJES:
"I BIE SAMARIT QË TË MARRË VESH GOMARI"
Analiza Gjuhësore
Kategoria leksikore: Fjalë e urtë popullore me strukturë qëllimore.
Kjo fjalë e urtë nga ana sintaksore është fjali e përbërë qëllimore.
Fjalia e parë: i bie samarit është e thjeshtë, dëftore, e pohimit. Kallëzuesi- bie, i thjeshtë, foljor.
Kryefjala- ai(ajo)(., gramatikore.
Samarit- kundrinor i zhdrejtë dhe
i- përsëritje e kundrinorit të zhdrejtë.
Fjalia e dytë: "Të marrë vesh gomari" është fjali e thjeshtë, qëllimore, e pohimit.
Kallëzuesi: të marrë vesh(kupton), kallëzues i përbërë emëror.
Gomari- kryefjalë gramatikore.
Që- lidhëz e nënrenditur qëllimore
Analiza morfologjike:
• Folja: i bie / mëshon – shënon një veprim të drejtpërdrejtë fizik, folje e parregullt, mënyra dëftore, koha e tashme, veta e tretë njëjës.
• I- trajtë e shkurtër e përemrit vetor, dhanore( atij, i).
• Samarit- emër i përgjithshëm, konkret, trajta e shquar, gjinia mashkullore, numri njëjës, rasa dhanore, tipi i lakimit të parë.
• Që lidhëz e nënrenditur qëllimore
• Marrë vesh- shprehje foljore
• Gomari- emër konkret i përgjithshëm, numri njëjës trajta e shquar, rasa emërore, tipi i lakimit të parë.
Kuptimisht, emrat:
• samari – pajisje që vendoset mbi shpinën e gomarit për transport ngarkesash.
• gomari – kafshë pune, në frazeologji shpesh përdoret metaforikisht për dikë kokëfortë ose që nuk kupton lehtë.
• Metafora dhe personifikimi: Gomari në këtë rast personifikohet si qenie që duhet të “marrë vesh”.
Analiza Semantike
Shprehja në kuptimin e saj metaforik thotë: Kur dikush nuk e kupton direkt qortimin, ndonjëherë i bëhet “goditja” dikujt ose diçkaje përreth, që t’i shkojë mesazhi atij që duhet, pra:
• Samari = njeriu apo objekti që përdoret si mjet ndërmjetësues për qortim
• Gomari = personi që duhet të kuptojë
Në jetën e përditshme kjo përdoret për situata kur dikush kritikohet indirekt, për të edukuar dikë tjetër që nuk po kupton.
Kuptimi i brendshëm:
• Ndonjëherë veprimet edukative nuk bëhen drejtpërdrejt tek fajtorët, por përmes shenjave ose masave që ai t’i kuptojë nga të tjerët.
Analiza Moralo-Edukative
Nga ana edukative kjo shprehje mbart mesazhe të ndryshme:
Vlera pozitive, përdorimi i metodave të tërthorta për edukim në raste të vështira, dhe negativisht tregon dhunën si mjet për t’i bërë të tjerët të kuptojnë. Mesazhi duhet të marrë në shënjestër faktorin kryesor të gabimit, mund të shkaktojë padrejtësi ndaj “samarit” (personit të pafajshëm) Duhet pasur kujdes me qortimin e drejtpërdrejtë që mund të nxisë reagime negative, mund të ngulitet mendimi se frika është më edukative se dialogu. Shprehja tregon logjikën tradicionale popullore kur dikush është kokëfortë nuk kupton me të mirë, atëherë përdoret “shembulli” ose “ndëshkimi” ndaj të tjerëve.
Mesazhi edukativ që nxirret sot:
Kritika indirekte mund të jetë më efektive se sulmi personal fillimisht, por drejtësia dhe komunikimi pa dhunë janë parimet që duhen vënë në zbatim në edukim modern.
Shembuj përdorimi
• Mësuesi qorton klasën për gabimin e një nxënësi që ta kuptojë ai vetë.
• Shefi urdhëron një punëtor tjetër që të “ndiejë” fajtorin indirekt.
• Prindi ndërmerr masa me një fëmijë tjetër, që t’i shkojë mesazhi atij që gabon.
Krahasime në gjuhë të tjera
Kjo ide ekziston edhe jashtë kulturës shqiptare:
Turqisht:Eşeği döverler, semerinden çıkarır acısın(E godasin gomarin, por inatin e nxjerrin tek samari)
Anglisht:Spare the rod, spoil the child (me konotacion edukativ të vjetër)Nëse nuk ndëshkon, e prish fëmijën.
Gjermanisht:Den Sack schlägt man, den Esel meint manI(i bien thesit, por e kanë me gomarin.
Përfundim
Shprehja “I bie samarit që të marrë vesh gomari” përmbledh një realitet pedagogjik tradicional: njeriu kokëfortë kupton vetëm përmes ndëshkimit ose shembullit të të tjerëve, megjithatë, sot theksohet rëndësia e komunikimit të drejtpërdrejtë, drejtësisë dhe edukimit pa dhunë.
