Andon Andoni – Prozë (Përgatiti dhe redaktoi Angela Kosta)
Moderator 
PROZË NGA SHKRIMTARI ANDON NASI ANDONI
Andon Nasi Andoni ka lindur 16 gusht 1958 në Ziçisht të Korçës. Ka studjuar për Gjuhë - Letërsi e më pas filloi punë si mësues në fshatrat e Librazhdit ku punoi deri në vitin1996. Për tre vite rresht, punoi si gazetar në revistën e Ministrisë se Kulturës ART me kryeredaktor Vath Koreshi.
Nga viti 2007 për gati 8 vite drejtoi gazetën "Mësuesi".
Librin e parë me tregime e botoi në vitin1987, dhe për gati 30 vite botoi edhe 11 libra në prozë, vëllime me tregime, dy romane dhe një monografi për Kostë Çekrezin. Kohët e fundit doli nga shtypi, botimet Naimi, vëllimi me tregime "E puthura". Andoni është pedagog i jashtëm në Universitetin e Elbasanit. Në vitin 2023, botoi monografine "Rrëfej Sotir Andonin" dhe ka në proces një përmbledhje me tregime.
GISHTIN
Konsullata e qytetit jugor ishte një ndërtesë dykatëshe, nga ato që bien në sy nga larg. E rrethuar nga kangjella të veshura me trëndafila ajo mund të dukej një nga shtëpitë më të zakonshme të atij qyteti, por grumbulli i njerëzve përpara saj dhe në dy anët e trotuareve të gurtë, i jepte pamjen e një ndërtese zyrtare, kurse flamujtë pas portës së hekurt, atë të një konsullate të huaj.
Polici qëndronte përpara portës dhe s’merrej vesh në ishte një qytetar hallexhi si gjithë të tjerët apo punonjës i shërbimit, ndaj nuk m’u desh ta pyesja se ku ndodhej konsullata.
Mbajta këmbët, i çliruar që më në fund e kisha gjetur lehtësisht, kur m’u afrua një zë pas koke.
- Do vizë, do vizë, vëre gishtin këtu, ja… Hë e more?
Dy djem qeshën me trembjen time dhe një grua psherëtiu “gjynah i shkreti”. “Perëndia na mbajttë mendjen”.
Polici i foli në emër dhe i çmenduri u hoq mënjanë duke bërë një kërcim të çuditshëm me njërën këmbë dhe pastaj ngjishte dorën pas pëllëmbës së hapur sikur të vuloste ndonjë shkresë.
- Hajt për Greqi. Nisu, nisu me satën e parë!
Qëndroi në mes të sokakut me sytë e pulitur dhe pasi drejtoi shpinën dhe përkuli kokën nga unë ia nisi me një zë të shtruar.
-Jo,o,o! Por ti zotëri nuk e ke vënë gishtin. Identiteti yt është fals. Vëre gishtin! Hë,ë,ë! Vëre, vëre gishtin! Tani po….!
Nuk m’i ndante sytë dhe dukej se midis asaj turme njerëzish, unë isha mbresëlënësi për të. E vuri re edhe polici se m’u afrua dhe tha nën zë:
- Ndonjëherë llafoset mirë fare sa çuditesh, - dhe iu drejtua të çmendurit:
- Vani, shko tani se nuk ka pritje sot, nesër hajde, hë xhan, nesër!
Një grua u ngut të kalonte pragun e konsullatës, pas një zëri që thirri emrin e saj dhe njerëzit e trotuarit u ngritën dhe përgjysmuan rrugën. Polici u bëri shenjë që të mos shtyheshin.
- Nuk qenka konsulli!? - dëgjohej zëri i të çmendurit midis njerëzve që nuk ia vinin veshin - Gishtin, gishtin!… S’ka rëndësi. Tjetri, tjetri… Nuk është, nuk është!
U ktheu kurrizin njerëzisë dhe eci duke vulosur mbi pëllëmbë.
Radha ishte vendosur dhe polici m’u afrua, si e pa që kisha mbetur pa ia ndarë sytë shpinës së të çmendurit.
- S’e njeh Vanin?
Mblodha supet pa folur.
Ndiqnim me sy tek ecte me gjunjët e përthyer dhe me çapa të vegjël, duke lëvizur krahët papushim.
- Kam qenë me shërbim atë ditë që u çmend, ja mu këtu na mbeti, - tha polici pa ia ndarë sytë Vanit që bënte tutje nëpër rrugicë.
- Hajde, - më tha mua dhe u ul i pari nën degët e trëndafilave, rreth një tavoline të lerosur e të nxirë. Porositi dy kafe te sporteli mbi kangjella duke i folur në emër një gruaje dhe si u rehatua pas ndenjëses së drunjtë, gjithë duke kundruar radhën e njerëzve që afrohej tek dëgjonin emrat, më tregoi historinë e të çmendurit që e thirri Vani.
***
Vani Duma, si kishte gjetur një copëzë kartë ku shkruhej se i ati, Petrua i datëlindjes 1914, kishte punuar maleve të Ajnoros para lufte, kishte nxituar drejt e këtu në konsullatën e Korçës. Nuk mbahej. Bile as që i kishte treguar njeriu. Mote të tëra kishte jetuar vetëm si urupi në dhe të huaj. Larg gruas dhe fëmijëve që rropateshin skërkave të Gjyresit. Burri i palarë e i pandërruar dhe kur s’e ka erën e gruas së tij pas, bëhet si mos o Zot.. Ç’pyet! Veç t’i shohësh si iu ndrit fytyra kur kanë një kartë në duar që i bashkon me grua e kalamaqër! Unë që i kam parë e di. Vani kishte bërë çmos t’iu gjente nga një vizë, por çne. Edhe me para fundja, por s’kishte mundur. Tani që shtrëngonte kartën me shenjën e gishtit të të atit në të, ishte bërë me fletë.
Të tjerë ishin bërë me dokumente dhjetëvjeçare kur kishin gjetur emrat e gjyshërve dhe stërgjyshërve, e jo Vani që kishte në dorë fletën e regjistrit, ku i ati kishte nënshkruar me gisht të ngjyer me bojë.
Në konsullatë arriti pasdite. Ua tregoi kartën dhe priti zemërdridhur. U zgjati edhe pasaportat e gruas dhe të fëmijëve. Atë ditë ishte ky sarëku në sportel, Spiridhoni. I lig, vetullpërmbys... Lëre. Fati i keq i Vanit. Ç’të themi.
Vani rrahu të mburrej se i ati kishte punuar mote të tëra në tokën e Spiridhonit dhe doemos edhe Vanit me të tijtë i takonte të jetonin me karta të vërteta, si njerëz në atë vend.
- Rron babai ? - e pyeti Spiridhoni.
- Rron dhe është afër të nëntëdhjetave, - tha të vërtetën Vani.
Spiridhoni e vërtiti kartën nga dy krahët. Unë e shihja që këtu nga kjo karakollka e portës. Llafosi me ata brenda. “Ia dha”, thashë me mendje, kur ai ia ktheu Vanit.
- Gjersa e ke gjallë babanë sille nesër t’i marrim shenjen e gishtit. Krahasojmë! Hë pedhimu. Bukur. Kështu bukur dhe merr viza tinë për gjithë familja Duma.
Nuk e dha veten. Se vërtet që nuk gënjente për të atin, Petron. Larg këtyre maleve është fshati i tyre. Për dy orë rrugë vjen drejt e në konsullatë. Ja prapa këtij mali.
- Kot më hëngri goja që i thashë për plakun se është gjallë. Këta kanë dhënë viza me karta për stërgjyshit e jo me ketë - m’i tha këto llafe mu këtu mbi portë.
Ndenji një hop në sokak dhe hodhi vështrimin nga mali. Frynte një thëllim i thatë që të përskuqte hundën dhe veshët. Fillim dimri... Dhjetor. Për një javë kishim krishtlindje.
- Epo, do ta sjellësh plakun, s’ke ç’bën, - i them, - se të qëlloi me këtë mavron që s’e ka shokun, po tha nu, dhe nu i mbetet goja.
U nis... E pashë se si humbi rrugicës dhe mori në të dalë të rrugës së Pandës.
Në Gjyres kishte arritur natën. Atëherë kur pleqve si Petrua u del gjumi dhe shtrugatin kokën pas zjarrit. Nga zërat dhe hokita e ftohtë që futej pas tij nëpër shtëpi, ishin ngritur e shoqja me dy fëmijët dhe odat llamburisnin nga dritat e ndezura si në një ditë dasme.
Djemtë gogësinin pranë zjarrit dhe kalonin nëpër duar atë letrën e verdhë ku dukeshin brazdat e lëkurës së gishtit të madh të dorës së Petros, ane që kur. Shastiseshin fëmijët dhe nusja e re s’kishte mend të përkujdesej për të shoqin që mbështetur në divanin tjetër rrëfente me këmbë e me duar.
Plaku kujtonte kohën e shkuar kur kishte vënë gishtin mbi atë kartë. Thoshte se e mbante mend, ja si në këtë ditë, kur ishte ndodhur përpara një korofillaku me mustaqe të zeza. Por edhe në ngatërrohej ndoku, ishin shtatëdhjetë e ca vite në mes. Ndjehej i lehtë Petrua dhe mezi priste të zbardhte. Tërë ai mundim e pritje i së resë dhe dy djemve do te merrte fund. E një dorë për të do ta jepte vetë Petrua. Më saktë vetëm një gisht, që grekut të konsullatës, Spiridhonit t’i mbushej mendja se ajo shenjë ishte e tij dhe vetëm e tij. Pastaj pasaporta dhe… viza për te tërë. Fund njëherë e mirë mundimeve.
U gdhi. Vani vetëm sa ishte mbështetur për të marrë një dremkë.
Petrua kishte dalë në oborr dhe priste i paduruar. Fatin e djalit, nuses dhe dy djemkave e kishte ai në dorë. Kali këmbente këmbët mbi gurët e haurit dhe një afsh i ngrohtë dilte nga dera e vjetër. Dolën të gjithë. Petrua vështroi nga qielli i hirtë dhe pastaj mbi kalin që lëshonte avull. U mbështoll nën xhupin e lëkurës dhe lëshoi një: “Hë, mori”… tërë duf.
I biri e pa me bisht të syrit dhe iu duk i bardhë dhe nevrik. Nusja solli një levenxë dhe e vuri mbi samar. Plaku hipi mbi kalë dhe u lëshua rëndë.
- Dje erdhi një makinë gjer mbi lumë, po sot kushedi që…- tha plaka pas tyre.
- Eh, ja vamë për dy orë! - u përgjigj plaku.
Gjyresi është i veshur me pemë dhe kodra të buta. Ke qenë ndonjëherë? Nuk të zë era. Fluturonte hokitë nga ahishtat e rrugës, por moti i murrmë nga ato anë është i butë. Ketrat lodrojnë nëpër pemë dhe mëllenjat krakavitin orë e çast me zë të hollë, duke të prerë rrugën në çdo hap.
Kur kishin dalë në majë të Bigllës, ia kishte filluar cikna dhe dëbora. Iu binte përpara dhe nuk i linte të shihnin udhën. Ajo rruga e Bigllës është flamë në behar e jo në dimër me dëborë. S’di sa kishin udhëtuar. Por ndonjë orë, po! Vani kishte parë se si Petrua ishte përkulur mbi samar dhe mund të rrëzohej, prandaj rendi dhe i vuri krahun. Në vend që ta drejtonte mbi kalë, plaku iu var dhe Vani e zbriti mbi udhë. I thirri. Ia zbuloi fytyrën nga një shall i leshtë dhe pa se hunda e madhe i ishte nxirë. E fërkoi në zverk dhe hiç. E shkundi nga supet dhe iu pa i pafrymë. Ia mbajti kokën me të dy duart dhe sytë i çakërriteshin në të përpjetë. E shtriu mbi dushkerat ndanë udhës në të tatëpjetë dhe fap, pa se u përmend. Gjaku që i pat shkarë poshtë këmbëve erdhi dhe i ra në kokë.
- O baba, po hë more, ç’pate?
Ai tha “dale” më shumë me duar se me gojë dhe kërkoi ta kthente nga e mbara. Domethënë me kokë lart. Ashtu bëri. E fërkoi në shpatulla dhe ia lagu buzët me dëborën që kishte shtruar.
- M’u err“, - tha Petrua dhe si pa nga i biri, shtoi pas një fryme të zgjatur - kushedi, më ra tensioni.
Vani ktheu kokën nga fshati. Lëshoi frymën me shfrim. I kishte ikur fytyra. I verdhë, i trembur, dridhej. E vështronte të atin ngultas. Ulur në gjunjë përballë tij.
Era fërshëllente dhe bora shtronte.
- Po tani?! …. iu tha pështyma.
Vështroi nga qyteti, pastaj nga rruga e fshatit. Afër ishte. U skuq. Uli sytë përdhe dhe nuk guxoi te shikonte t’atin.
- Hë?
Plaku, që gjer atëherë vështronte majat e drurëve, e pa me sy të lëngëzuar dhe si ta kishte lexuar, tha me të tundur të kokës:
- Do shkojmë more bir, do shkojmë, nuk kthehemi mbrapsht !
Bën buzën në gaz dhe iu dha supeve të mbledhur.
- Kushedi si qe ajo ashtu, tensioni besoj!
U ngrit në këmbë me një mundim që u duk. U kap me duar pas kaptellit. Vani e hipi mbi samar.
- Po hë se më ngrive gjakun, - tha dhe pështyu mbi rrugë.
- Po të vërtit kokëposhtë si capet.
I doli kalit nga pas dhe i ra me pëllëmbë saqë kërceu përpjetë. U lëkund Petrua mbi samar dhe Vani e ndoqi me çap të shpejtë.
Tatëpjeta është e gjatë kësaj anës së Bigllës kur zbret mbi Korçë. Kaba ky Petrua. I gjatë, i thatë dhe lëkundej si varkë. Ama i biri e kishte mbërthyer në një krah, në të sipërm të rrugës, dhe i jepte muhabet.
- Mirë je? Hë si dukesh ?
Dëbora të mpin, të drunjos sa nuk e kupton as gjumin e madh si të vjen. Dhe nga frika Vanit i ishin përzhitur buzët. Nga maja e kalit vinte zëri i Petros, përmes fërshëllimës së erës.
- Mirë jam, more bir, mirë! Po dhe fërshëllima e erës të bëhet si zë ndonjëherë?!
Kërkëllinte samari dhe shfrynte kali frymë të jargavitura. Kuajt e kanë më zor kur zbresin një tatëpjetë se kur ngjiten. Të tundin e të shkundin sa të dhëmbin kryqet e kurrizit.
- Ja edhe cazë dhe vamë. U duk Korça. E shikon? Sa na mbeti tani, fare pak?
Sa më afër fundi i rrugës, aq më e madhe frika.
- Mblidhe njëherë veten!
Pylli ishte rralluar dhe nga fusha që shtrihej përpara dëgjoheshin zhurmat e makinave. Në majë të kodrinës nga ku dukej tërë qyteti, zbardhte një kryq i stërmadh. Nuk ia lëshonte krahun. Ku i dihej? Plak që po arrinte qindin. Furtunë dhe ciknë që s’iu ishte ndarë sa kishin filluar të zbrisnin kësaj ane.
- Ta bëjmë një pushim? - po pyeste Vani kur pa se plaku u përkul në të rënë. Kali u shty më përpara dhe priti samarbosh.
- O baba. Po hë more?
E kapi për mezi dhe e ktheu kokëposhtë për së dyti. Duart iu tundën të frikshme. Rrobat iu shkalafitën. Koka iu var mbi gjoks. E shtriu mbi udhë dhe vetë u përkul mbi fytyrën e plakut.
E shkundi, e qëlloi faqeve me dacka të forta dhe i përgjoi frymën që i dilte e bardhë dhe e mekur nga hunda e madhe. I erdhi rrotull sa nga koka dhe këmbët. I thirri sërish.
- O Petro, Petro! Po hë bre ç’bën kështu?
Goja i ishte hapur e madhe dhe sytë i ishin zgurdulluar nën qepalla...
- Obobo! Për kaq gjë?
U mëgjunj mbi kokën e t’atit dhe e kafshoi në vesh gjersa ndjeu shijen e gjakut.
U përmend plaku. E ke dëgjuar këtë metodën me vesh të prerë apo të kafshuar? Është dorë me një. Tani e verdha dhe data i kishte hyrë Vanit gjer në palcë. Kishte zgjatur shumë, më shumë se herën e parë ajo përhumbje e t’atit.
- Po hë bre, se më llaftarise, - iu hakërrua me zë të dridhur, - i humba shpresat fare. Thashë se…
- Si u bëra kështu? - tha plaku kur i biri i fërkonte kokën e zbuluar e të lagur nga dëbora.
Gojën e kishte të thatë dhe sytë të mekur, të shuar. Vani vërtitej pas kalit dhe rregullonte levenxën mbi samar.
- Ti ishe për bukuri, hë! Si më vjen?! Plasja!
U kthye nga plaku dhe pyeti pas një hopi:
- Do të baresësh cazë, se ndofta u mpive mbi samar? Ja vajtëm tani.
Ai nuk foli, po njomte buzët me pështymë. Era frynte si më parë. Dhe bora kishte nisur me flokë të dendur. Bëri të ngrihej, por si e ndjeu trupin të rraskapitur u mbështet edhe njëherë mbi bërryla.
- Hë?- e pyeti i biri që s’ia ndante sytë.
I dha trupit, por këtë herë i ndihmuar nga Vani dhe u stapit në këmbë.
- Do ta mbarojmë punën se s’bën! Mos ki frikë!
Vani u përcoll dhe nxori ca tinguj të gërvishtur e të ngjirur.
- Barit ca, dëgjon? Më mirë më këmbë...
Plaku nuk foli, por bëri me shenjë të mbështetej tek i biri.
Vani i ra kalit dhe vetë u ngjesh pas t’atit dhe i kaloi krahun nën hije.
- Mbahu pas meje. Duket konsullata që këtu.
U nisën...
- Ja, e shikon atë kthesën atje tej? - më tha polici dhe më ktheu andej. - Pas asaj ishin. Afër është që atje, por ç’t’i bësh.
Vani i fliste. Një dy dhe: “mirë je”?
- Ëhë, - përgjigjej plaku.
- Edhe pak fare dhe arritëm. Hë bre baba, ti sikur
ma bën për inat. Tani që arritëm?
Kali u mbeti pas kur u futën në rrugicë. Le që, gjersa të hipte mbi kalë, kishte arritur këtu. Anonte kokën Vani dhe i kërkonte sytë
- Mirë?
- Ëhë! - përgjigjej plaku.
Kërciste dëbora nën këmbët e tyre. Nxitonte Vani duke e mbajtur atë plak të gjorë gati në krah duke e tërhequr osh nëpër rrugicë. Kishte djersirë me ca djersë të ftohta akull dhe buza i kishte zënë një shirit të bardhë. Zëri i ishte pipatur dhe trashur. Nxitonte a vraponte nuk kuptohej. Unë e pashë që larg. S’kishte njerëz atë ditë. Ishte goxha ftohtë. Ditë e parë e dimrit. Hyri drejt e në sallon. Ja atje.
Spiridhoni dhe një tjetër kërcyen nga vendi.
- Solla babanë për gishtin.
Nuk e lëshonte nga krahu. Spiridhoni u mek dhe s’fliste. Vani pandehu se nuk e kuptoi dhe ia ktheu greqisht. I zgjati letrën që kishte patur në gji.
- Ti leis bre triskatara?
- Baba, zgjate dorën! Petro, zgjate gishtin, o! E qëlloi mbi faqe me pëllëmbë. Me tjetrën e shtrëngonte mbi bel.
- Afto pethanos more! - bubulliu Spiridhoni.
- Baba, po hë bre, mblidhe veten, dëgjon o! Ç’bën kështu?!
Ai i rrëshqiti nga krahu dhe i ra mbi sup me kokën anuar.
- Nuk ka vdekur jo. Unë e di, nuk ka vdekur. Baba! Petro! O Petro!
Ia shqitëm ne nga krahët.
Pastaj erdhën policët dhe ambulanca. Ai i pa si i drunjosur drejt e në sy.
Shtrëngoi kokën me duar dhe vështronte me ca sy të qelqët kuturu.
- Po gishtin! E vuri gishtin? - pyeti i çakërritur.
U shkumbavit. Iku...
Kaq ishte. U çmend.
***
Vani mërmëriste pas nesh:
- Të vijë konsulli. Firma është fals… Gishti është identitet…
Polici tundi kokën, pastaj si ktheu filxhanët e kafesë përmes kangjellave me trëndafila, më tha mua:
- S’kemi parë njeri ta kërkojë që nga ajo ditë.
Dhe u duk se e kishte fjalinë përmbyllëse të asaj historie që kushedi sa herë e kishte treguar pas atyre kangjellave të konsullatës, ku valëvitej një flamur kaltërosh i zbardhëllyer.
Përgatiti dhe redaktoi Angela Kosta Drejtore e revistës fizike MIRIADE, gazetare shkrimtare, poete, eseiste, redaktore, kritike letrare, botuese, promovuese
