Iliaz Bobaj - PILOTI ITALIAN (tregim)
Moderator 
PILOTI ITALIAN
-tregim-
Avioni i vogël luftarak u kthye me zhurmë nga fronti i jugut. Ishte një avion i vetmuar bombardues luftarak italian nga ata të zakonshmit e Luftës së Dytë Botërore, të cilin vetë italianët e quanin ‘’Kaçiatore’’, kurse shqiptarët e quanin thjesht ‘’kaçator’’. Veçse popullsisë vendase këta avionë të vegjël i kishin futur tmerrin, pasi gjuanin vend e pa vend, nëqoftëse dallonin ndonjë objekt të dyshimtë në tokë. Veçanërisht kuajt dhe kafshët e tjera të ngarkesës, të cilët, falë lëvizjes që bënin gjatë kullotës apo ecjes në rrugë, u dukeshin si njerëz nga ajri, i bombardonin pa mëshirë dhe nuk largoheshin pa e zbrazur mbi ta krejt barkun e tyre të hekurt. Bile edhe trungjet e pemëve, që nxinin nga lart, ishin bërë objekte të një bombardimi të rreptë prej tyre.Rrethinat e fshatit ishtin mbushur me kafshë të vrara, duke u kthyer në një varrezë të madhe kafshësh. Njerëzit nuk arrinin as t’i groposnin. Po edhe shtëpitë e shkatërruara prej bombave të lëshuara prej tyre, bëheshin me dhjetra. Pesë vetë, kryesisht të moshuar, që rrinin në shtëpitë e tyre, pasi nuk mund të lëviznin, e kishin paguar me jetën e tyre nga ‘’kaçatorët’’.
Sapo çelte agimi mbi buzën e malit, fshatarët rrëmbenin fëmijtë e tyre të pangrënë, duke qarë e lebetitur dhe merrnin përpjetë Malin e Gjerë. Gjenin ndonjë shpellë dhe ngjisheshin aty së bashku me fëmijtë e tyre. Ktheheshin vonë në mbrëmje sa për të gatuar një copë bukë misri, merrnin një sy gjumë dhe të nesërmen niseshin sërish herët për në shpellat e malit. Dita ishte e ‘’kaçatorëve’’.
Disa ditë më parë ‘’kaçatorët’’ e kishin bombarduar fuqishëm fshatin. Kishin dalluar një karvan me kafshë, me të zotin në krye dhe nisën ta bombardonin me furri të tillë, sikur ky karvan të ishte shtabi i luftës së armikut të tyre. Aq i rreptë ishte bombardimi, sa edhe të zotin, Alinë, edhe kafshët e lidhura njera pas tjetrës, që ktheheshin nga mulliri, me thasët e miellit mbi kurriz, i kishin grirë, sikur i kishin kaluar në mokër. Mielli ishte trazuar me copra mishi të grirë. Ishte një pamje ngjethëse, thanë ata që e panë me sytë e tyre.
- Po këta ç’dreq lufte bëjnë ? - tha Skënderi atë ditë. - Tjetërkund është fronti i luftës e tjetërkund bombardojnë këta ! Nuk na lanë gjë në këmbë ! U janë verbuar sytë, sa edhe trungjet e pemëve u duken si njerëz ! Hej, bela, thuaj !
- Mirë e thua ti o Skënder, po ik e mbushu mendjen atyre që i komandojnë !, - ia ktheu Selimi, i cili i kishte humbur të dyja mushkat e tij gjatë një bambardimi të tillë.
Ndërkaq avioni luftarak e kaloi malin e Lunxhërisë, luginën e Drinos, fluturoi pak në jug të Kalasë së Gjirokastrës dhe ndoqi kursin drejt veriut, duke i rënë mespërmes Malit të Gjerë. Po i afrohej skajit verior të Lazaratit. Bënte një zhurmë të fuqishme, sikur donte të tregonte se ishte zot i qiellit. Toka dridhej si lëkura e daulles nën goditjet e rrahësit të saj ajror. Njerëzit e ndiqnin me sy. Befas u dëgjua një zhurmë e fuqishme, si një shpërthim i papritur,që nuk dihet se nga vjen. ’’Kaçatori’’ u lëkund. Filloi të nxirrte tym. Mandej filloi të marramendet nëpër qiell, duke bërë ca lëvizje të pakomanduara. E kishin goditur. Po kush ? Hamendja të thoshte se e kishin goditur nga Gjirokastra, pasi pikërisht në çastin kur po dilte prej saj u dëgjua shpërthimi. Dikush tha se në Gjirokastër sapo kishin ardhur gjermanët dhe ishin ata që e kishin qëlluar aeroplanin bombardues italian. Ata i vrisnin aleatët e tyre të mëparshëm. Po ai shtoi se sapo kishte dëgjuar në radio që italianët kishin kapitulluar.Ushtria italiane ishte larguar para një jave nga fshati. Kishin mbetur vetëm Kapeleti e Fomagali, dy ushtarë italianë, të cilët kishin dezertuar nga ushtria dhe ishin fshehur aty. Punonin nëpër shtëpitë e fshatarëve, duke bërë bucela, fuçi, dyer, dritare, ndërtonin mure, etj. Ishin mjeshtra të vërtetë. Fshati i mbrojti si djemtë e vet nga gjermanët. U kthyen në atdheun e tyre pas mbarimit të luftës.
Në atë çast prej aeroplanit u shkëput një objekt i vogël, i cili dukej si një lidhnajë e zezë. Binte me shpejtësi drejt tokës.
- Piloti, është piloti, u hodh me parashutë ! - tha dikush.
Ndërsa avioni, tashmë pa asnjëlloj komandimi, po binte drejt tokës si një zog i vrarë. Nga plaga që kishte marrë në gjoks, i dilte tym.
Ndërkohë piloti dukej se bënte disa lëvizje të shpejta. Sigurisht për të hapur parashutën.
Por ajo nuk u hap që nuk u hap.
- Ah, virania ! - psherëtiti një grua rreth të shtatëdhjetave. - Mjerë ajo nënë !
Paspak prej vendit ku ra aeroplani u ngrit një tym i zi, i dendur.
- Hajdeni, nisemi ! - u dha urdhër Liria grave që ishin mbledhur rreth saj dhe që shikonin me pikëllim andej nga dilte tymi.
- Ku të vemi ? - e pyeti Havaja.
- Do vemi tek piloti që ra ! Është bir i një nëne dhe nuk mund ta lëmë vetëm në mes të harcave, që ta hanë korbat ! Po të jetë gjallë, do t’i japim ndihmën që duhet, po të ketë vdekur, do ta varrosim siç varrosim bijtë tanë !
Grupi i grave nuk e bëri fjalën dy. Lirisë nuk i kthehej kurrë fjala. Ajo ishte nga ato gratë e rrepta, që urdhërojnë edhe burrat, thoshnin në fshat. Ishte e fuqishme si një arushë. Ndodhinë e saj me atë që i kishte vrarë xhaxhanë, e dinte i madh e i vogël. Ajo i doli përpara vrasësit të xhaxhait në mes të rrugës, iu turr, e hodhi përtokë, ia mori atij rovolen nga brezi dhe ia vuri në gojë. E shkrepi disa herë, por ajo ‘’nuk ndezi e shuara’’, siç thoshte vetë Liria. Fillimisht ishin tetë gra, por rrugës grupi u shtua. Në dalje të fshatit numëroheshin rreth pesëdhjetë vetë. Dhe vazhdonin të shtoheshin. Erdhën edhe burra. Ecnin me hap të shpejtë. Pa fjalë. Me pamje të pikëlluar,ashtu siç shkohet në një vdekje. Bulëzat e djersës u shkëlqenin në fytyrat e përskuqura, si pikëzat e vesës së agimit mbi faqet e kuqe të mollës. Po hapin nuk e ndalën.
Aeroplani kishte rënë në Përroin e Thellë.
- Edhe piloti diku këtu rrotull do të jetë. Hapuni e kërkoni, se koha nuk pret ! - urdhëroi Liria.
Pas pesëmbëdhjetë minutash e gjetën. Kishte vdekur. Kishte rënë në anë të një shkëmbi të thyer. Kokën e kishte mbështetur anash. Fytyra nuk i ishte prishur. Ishte një djalë rreth të njëzetepestave. I bukur, yll. Dukej si një njeri i ardhur nga një rrugë e largët, që ishte mbështetur pas shkëmbit për t’u shlodhur pakëz. Për t’u nisur përsëri për udhë të largët...
Gratë i fshinë fytyrën, i rregulluan rrobat, i prenë lidhëset e prashutës dhe e vendosën mbi një shtrojë. Prenë parashutën, e bënë shtrat portativ, në anët e së cilës vendosën dy dru të fuqishëm.
- Pse nuk u hape, moj e shkretë ! - i shfryu Hankua, kur i prisnin lidhësat parashutës.
- Ikni ju burrat e përgatisni varrin ! Do ta biem ne ! - u tha Liria, duke u treguar me dorë
drejtimin që duhej të merrnin. Burrat morën rrugën e kthimit të heshtur.
- Uleni këtu ! - urdhëroi sërish Liria, duke u treguar një vend paksa të hapur pak më tej.
- Përse ? - e pyeti një grua në mesmoshë.
- Si përse ? Do ta rregullojmë, do ta qajmë, se është njeri ! Njeriu kur vdes, qahet.Nënën e tij nuk e ka këtu. Nuk prish punë. Edhe ne nëna jemi. Dhe dimë të qajmë siç qajnë të gjitha nënat e botës !
- Ta shpiem një herë në varreza dhe e vajtojmë aty ! - ndërhyri një grua tjetër.
- Jo ! Do ta qajmë këtu ku vdiq !
Gratë e rrethuan pilotin e vdekur dhe nisën ta rregullonin për në banesën e fundit. Kishin filluar të lotonin. Bile edhe të qanin me zë. Ishte një kësodh i cili lindi vetvetiu. Nga dhimbja për një djalë të ri, të vrarë në luftë. Zërin e tyre të përvajshëm, e merrte me vete Përroi i Thellë, duke e përcjellë si një jehonë të dhimbshme që të këpuste shpirtin.
Pilotit, të cilit nuk ia dinin emrin, gjatë vajës i thoshnin: ’’bir i nënës !’’.
Nuk dihet se sa minuta kishin kaluar në atë kësodh të çuditshëm, të improvizuar aty në lugun e përroit, kur dikush tha:
- Gjermanët ! Po vijnë gjermanët !
- Le të vijë kush të dojë ! Ne do ta qajmë, se është njeri !
Dhe vazhduan kësodhin.
Oficeri gjerman, i shoqëruar nga patrulla e tij dhe një përkthyes civil, i lanë kuajt në rrugë dhe u ngjitën tek vendi i ngjarjes. Dukej i kënaqur. I hodhi një sy nga larg pilotit të vdekur dhe shkoi drejt tek aeroplani i djegur, i cili tymonte ende. Prej tij kishte mbetur një skelet hekuri dhe ca copra të shpërndara nëpër shpatije. I ngjante një zogu të shpupuluar dhe të ngrënë nga skifteri, të cilit i mbetet vetëm skeleti dhe puplat e shpërndara.
Pasi e vërrejti me kujdes nga të gjitha anët, diçka diskutoi me patrullën e vet.
U kthye tek piloti i vdekur.
Hodhi sytë mbi të. Në vështrimin e tij dallohej epërsia e fituesit. Pastaj tek gratë.
- Ç’kërkoni këtu ? – i pyeti me zë të rreptë.
Gratë e lanë kësodhin dhe u ngritën si të mpira. Në faqe u vareshin lotët. U vendosën përballë oficerit gjerman dhe shoqëruesve të tij. Në mes ishte trupi pajetë i pilotit italian.
- E vajtojmë, - i tha Liria, duke e parë drejt e në sy. - Kur vdes njeriu, vajtohet. Lufta nuk mund t’i prishë zakonet tona.
- Nga jeni ju ?
- Nga Lazarati.
Përkthyesi ia sqaroi, duke i treguar me dorë në drejtim të fshatit.
- Në asnjë vend të botës nuk kam dëgjuar të vajtohet armiku. Ai është armiku juaj. Deri para pak orësh ju bombardonte.
- Ishte armik. Tani është një njeri i vdekur, si gjithë të tjerët. Lufta ka ligjet e saj. Vdekja ka ligje të tjerë. Përsa kohë ishte në luftë, vepronin ligjet e luftës. Edhe ai mund të na vriste, si pushtuesi ynë, edhe ne mund ta vrisnim për t’u mbrojtur prej tij. Në fund të fundit, edhe në luftë ai ishte një ushtar që zbatonte ligjet e luftës. Tani veprojnë ligjet e vdekjes. Është në territorin e fshatit tonë dhe ne kemi traditat tona. Nuk mund ta lëmë këtu në brinjë të malit, ta hanë egërsirat dhe t’i nxjerrin sytë korbat.
- Nuk e kuptoj si mund të vajtohet një njeri krejt i panjohur, aq më tepër një armiku juaj !
- Jemi nëna, zotëri. Dhe nënat dinë të vajtojnë. Bile e kanë për detyrë një gjë të tillë. Shpirti i tyre është i ndjeshëm. Ai preket shpejt. Dhemb shumë. Kështu dhemb edhe shpirti i nënës së tij. Kështu dhemb edhe shpirti i nënës tuaj. Ju presim të mbaroni punë me të. Të vdekurin do ta marrin ne, do ta varrosim siç varrosim njerëzit tanë.
Përkthyesi ia përktheu fjalë për fjalë. Oficeri gjerman e dëgjoi me vëmendje përkthimin.
- Mjaft ! - tha oficeri gjerman, duke nxjerrë pëllëmbën e dorës para.
Ai pa vetëm medalionin e pilotit italian. Shënoi numrin e tij dhe jua bëri me dorë shoqëruesve të tij ta ndiqnin pas.
Ecte i heshtur. Sapo kishte ardhur dhe nuk e njihte mirë territorin. Aq më pak njerëzit.
Për shqiptarët kishte lexuar vetëm shënimet e një udhëtari gjerman të shekullit të tetëmbëdhjetë.
Aty kishte lexuar për herë të parë për vajtimin e shqiptarëve, i cili arrin deri tek vajtimi me ligje. Sipas një legjende të lashtë, vajtimi me ligje kishte lindur në Butrint. Ishte mbytur një varkë e ngarkuar rëndshëm, kryesisht me gra dhe fëmijë.
Ata që ishin tej në breg, shpërthyen në çast në një vajtim të fuqishëm me thirrje, me kujë, vajtim i cili më vonë pati rregullat e tij dhe u quajt vajtim me ligje. Nuk e kishte popull tjetër.
- Popull i çuditshëm ! - tha me vete dhe vijoi udhën. Kur zbriti në rrugë, ku e prisnin kuajt, ktheu kokën pas. Gratë, së bashku me trupin e pajetë të pilotit italian, po zbrisnin shpatijes së Përroit të Thellë.
