Christian Ruby - NUK ËSHTË KURRË VONË...
Moderator 
NUK ËSHTË KURRË VONË PËR TË MËSUAR TË LEXOSH SPINOZA
Nga Christian Ruby
Kjo sintezë e qartë dhe edukative e filozofisë së filozofit holandez e ndihmon lexuesin të kuptojë konceptet e tij mjaft teknike.
Filozofia e Spinozës (1632-1677) është ndoshta një nga më kërkueset dhe më të vështirat për t'u kuptuar kur trajtohet kokë më kokë, pa ndihmën e veprave hyrëse. Philippe Danino nuk është i vetmi që ofron një sintezë edukative të kësaj vepre, e cila ka të ngjarë ta ndriçojë atë dhe të drejtojë leximin e saj, por libri i tij është veçanërisht i dizajnuar për të përmbushur këtë funksion.
Profesor i asociuar në klasat përgatitore dhe anëtar i asociuar në Qendrën për Historinë e Filozofive Moderne në Sorbonë (Paris 1), ai nuk bën gabim duke varfëruar apo thjeshtuar mendimin e filozofit, as nuk i shpërfill broshurat edukative të shkruara nga vetë Spinoza. (në këtë rast, Traktati mbi Reformën e Mirëkuptimit – ose Traktati mbi Ndryshimin e Intelektit, sipas përkthimit të ri të Pautrat në La Pléiade – ose “Shtojca” e pjesës së parë të Etikës).
Lexuesi do të gjejë në fund të librit të Daninos një rubrikë shumë të dobishme me titull "Veprat kryesore", në të cilën autori ofron një përmbledhje të shpejtë, por të saktë të secilës prej shtatë veprave (të përfunduara ose jo, të botuara gjatë jetës së filozofit ose jo) të cilat përbëjnë veprën e Spinozës, duke evidentuar objektivat e tyre teorikë dhe rolin e tyre specifik në zhvillimin e mendimit të tij.
Për më tepër, Danino ofron një bibliografi të dobishme për t'u orientuar në oqeanin e veprave që i janë shfaqur filozofit në dekadat e fundit. Këtu renditen botimet dhe përkthimet e ndryshme të traktateve të Spinozës, por gjithashtu adoptohet një këndvështrim edukativ, i cili dallon veprat e përshtatura me një qasje të parë dhe studime e komente të synuara, të nevojshme për një lexim më të thelluar.
VËSHTIRËSI PËR TË KAPËRCYER
Origjinaliteti i kësaj vepre hyrëse qëndron në faktin se ajo paraqet filozofinë e Spinozës bazuar në vështirësitë që mund të ketë krijuar në kohën e zhvillimit të saj ose që vazhdon të gjenerojë në mendjen e lexuesit aktual. Në kategorinë e parë gjejmë pikat e doktrinës që krijuan polemika të gjalla filozofike midis Spinozës dhe bashkëkohësve të tij. Danino paraqet elementet historike mbi temën e tyre të cilat na mundësojnë të kuptojmë çështjet në fjalë.
Vështirësi të tjera kanë të bëjnë më konkretisht me kohën tonë dhe lindin nga hendeku që ndiejmë mes shqetësimeve të autorit dhe tonave. Vepra e Danino-s përpiqet të kapërcejë hendekun që ndan të dy epokat duke treguar aktualitetin ose pandryshueshmërinë e disa çështjeve. Kështu, në veçanti, nocionet e "demokracisë" dhe "tolerancës" të cilave filozofi u dha një kuptim radikal.
Por vështirësia kryesore qëndron padyshim në fjalorin hermetik të përdorur nga Spinoza. Një nga tiparet karakteristike të mendimit të tij konsiston në përmbysjen e kuptimit të nocioneve që ai mobilizon, dhe veçanërisht atyre që ai i huazon nga teologjia mesjetare, të cilat ai i pastron nga konotacionet e tyre morale (për konceptin e "lumturisë", për shembull). ose antropomorfike (për idenë e vetë Zotit).
Për këtë temë, Danino tregon qartë se kjo përmbysje ndodh te Spinoza përmes një përpjekjeje sistematike për të ripërcaktuar termat. Në vend të një zëvendësimi të thjeshtë të kuptimit, filozofi vazhdon me një ripërcaktim “gjenetik” të nocioneve, domethënë ai kërkon të shfaqë mënyrën e prodhimit ose shkakun e sendit në fjalë. Kjo ndodh në saje të këtij përkufizimi gjenetik që ai do të jetë në gjendje të nxjerrë, në një hap të dytë, vetitë e çdo sendi.
Nga ky këndvështrim, nuk mjafton t'i drejtohemi një fjalori për t'iu qasur mutacioneve spinoziane dhe interesi i punës së Danino konsiston në propozimin e një mjeti të përshtatur për këtë objekt. Autori merr mundimin të përcaktojë çdo nocion (Zot, Atribut, Mënyrë, por edhe Dashuri, Gëzimi etj.) duke zbutur pështjellimet që mund të shkaktojnë dhe duke zbërthyer identifikimet që mbartin midis ideve dhe imazheve, midis emrave dhe gjërave. Duke vepruar kështu, ai i jep mendjes së lexuesit një pasqyrë të filozofisë së Spinozës dhe e përgatit atë, si ai, të filozofojë drejt.
VETË RENDI I GJËRAVE
Për të paraqitur mendimin e Spinozës, Danino miraton rendin e ekspozimit që i përshtatet më së miri, domethënë atë që i përgjigjet arsyetimit të tij që supozohet të çojë drejt së vërtetës dhe lumturisë, përkatësisht rendit të vetë gjërave.
Pasi ka dhënë elementet bazë biografike, që përshkruajnë vitet e formimit të filozofit (gjendja e familjeve Marrano në Amsterdam, shkishërimi, vështirësitë në botim, tërheqja nga jeta publike nën akuza etj.), autori fokusohet në koncepti i parë spinozist mbi të cilin bazohet gjithë pjesa tjetër e mendimit të tij, pra parimi i imanencës, i quajtur Zot ose natyrë.
Nga kjo pikënisje mund të vazhdojnë më pas konsideratat mbi shpirtin, trupin, robërinë dhe lirinë, siç dëshmohet nga rendi i kompozimit të veprës kryesore të Spinozës, Etika. Më pas shpalosen çështjet e fesë dhe politikës, të cilat lindin reflektime që janë ndër më aktualet.
Me pak fjalë, vepra e Daninos ofron një sintezë të dobishme hyrëse në veprën e Spinozës. Por ajo përbën një vepër filozofike më vete, nëse kujtojmë se, për filozofin holandez, përparimi i mendimit sipas rendit të duhur të gjërave nuk është një parakusht për mendimin efektiv, por vetë realizimi i tij.
Përktheu: Ismail Ismaili
