Rajmonda Maleçka - Dibran Fylli: Luftëtar, Krijues dhe Ruajtës i Kujtesës Historike
Moderator 
Dibran Fylli: Luftëtar, Krijues dhe Ruajtës i Kujtesës Historike
Hyrje
Dibran Fylli, i lindur më 29 shtator 1956 në Açarevë të Skënderajt, është një figurë multidimensionale, e cila ndërthur aktivitetin luftarak, krijimtarinë letrare dhe veprimtarinë artistike-dokumentare. Si pjesëtar i radhëve të para të UÇK-së dhe udhëheqës i njësitit “Shkoza2”, Fylli ka marrë pjesë në shumë beteja, duke përfshirë betejën e Llapushnikut, ku u plagos më 8 maj 1998. Kontributi i tij nuk kufizohet vetëm në front; ai është themelues i trupës artistike ushtarake “Hamzë Jashari” dhe ideator e organizator i manifestimeve përkujtimore si “Epopeja e UÇK-së” dhe festivali folklorik “I këndojmë lirisë”. Këto veprime e bëjnë atë një ndër figurat kyçe në ruajtjen e kujtesës historike të lirisë së Kosovës.
1. Krijimtaria letrare dhe poetike
Dibran Fylli ka botuar një sërë veprash që pasqyrojnë përvojën e tij personale dhe historinë kolektive të Kosovës. Përmbledhjet poetike “Të fala nga Stambolli” (1998) dhe “Ai është i gjallë” (2000) shprehin mallin për atdheun dhe reflektimin mbi luftën dhe sakrificën. Poezitë si “Fryma e Lirisë” (2016), “Penë e Pushkë” (2018) dhe “Ujëvarë fjalës artistike” (2022) përforcojnë lidhjen midis përvojës së luftës dhe artit, duke i dhënë një dimension universal kujtesës historike. Në prozë, romanet “Edhe kjo është pjesë e jetës” (2006, ribotim 2013) dhe komeditë si “Ditari i Tafrruk Tafrrukuci të Tafrrukajve” (2006) tregojnë aftësinë e Fyllit për të përthyer jetën dhe përvojat e përditshme në narrative që lidhen me identitetin dhe historinë kolektive. Kronologjitë dhe monografitë, si “Prekazi brezni trimash” (2013, ribotim 2023) dhe “Tahir Meha – pesë breza pushkë lirie” (2014), dokumentojnë ngjarjet historike dhe figurat e shquara të rezistencës, duke shërbyer si burim i pakundërshtueshëm për studiuesit e mëvonshëm.
2. Veprimtaria dokumentare dhe filmike
Fylli ka realizuar qindra dokumentarë dhe disa filma artistikë, ku spikatë “Gjaku i Kosovës” (1998), dokumentar i xhiruar gjatë luftës, dhe dokumentarë të tjerë kushtuar dëshmorëve dhe betejave të përgjakshme si “Thyerja e kufirit, ideal i bashkimit kombëtar” (2001). Këto veprime i japin artit funksionin e ruajtjes së kujtesës kolektive dhe edukimit historik. Filmat dhe dokumentarët e tij shërbejnë si arkiv i gjallë, duke lidhur artin me historinë dhe duke e bërë kujtesën e luftës të përhershme për brezat e ardhshëm.
3. Roli i tij si ruajtës i kujtesës dhe ideator i manifestimeve
Përveç krijimtarisë letrare dhe filmike, Dibran Fylli ka qenë ideator dhe organizator i shumë manifestimeve përkujtimore, duke përfshirë “Epopeja e UÇK-së” dhe festivale folklorike kushtuar figurave madhore të rezistencës, si Mujë Krasniqi - KAPUÇI. Kjo veprimtari e bën atë një lidhje direkte midis historisë, artit dhe edukimit qytetar, duke ruajtur në mënyrë aktive kujtesën e kolektivit.
Përfundim
Dibran Fylli përfaqëson një shembull unik të bashkimit të luftës dhe artit, të përvojës personale dhe kujtesës kolektive. Ai nuk është vetëm pjesëtar i frontit, por edhe një krijues i kujtesës historike përmes librave, dokumentarëve dhe manifestimeve artistike. Veprat e tij janë dëshmi të gjalla të betejave, të sakrificave dhe të përpjekjeve për liri, duke e bërë atë një figurë kyçe në ruajtjen e identitetit kulturor dhe historik të Kosovës. Kjo ese konfirmon se Dibran Fylli nuk është thjesht një protagonist i kohës së luftës, por edhe një arkivist i shpirtit të popullit, një lidhje që e bën kujtesën të gjallë dhe të përjetshme.
Shtator 2025 Rajmonda Maleçka
