Zbulimi i oksigjenit të zi në oqeane
Moderator 
ZBULIMI I OKSIGJENIT TË ZI NË OQEANE: A DUHET TË SHQETËSOHEMI?
Nga Camille Coirault
Në zemër të humnerës, shkencëtarët kanë zbuluar një fenomen mahnitës: oksigjeni formohet spontanisht në errësirë totale, pa ndihmën e bimëve apo dritës. Një proces unik kimik që mund të revolucionarizojë të kuptuarit tonë për origjinën e jetës.
Zbulimi i oksigjenit të zi është relativisht i fundit dhe ka gjeneruar interes të madh në komunitetin shkencor. © immfzi / Shutterstock
Në imagjinatën kolektive, oksigjeni është i pandashëm nga gjelbërimi dhe dielli. Kjo molekulë jetike, e prodhuar nga bimët nëpërmjet fotosintezës, tradicionalisht kërkon praninë e dritës. Të paktën kështu menduam deri tani. Një ekip studiuesish sapo ka demonstruar të kundërtën në një artikull të botuar këtë verë në revistën Nature Geoscience , duke zbuluar një formë të oksigjenit të prodhuar në errësirën më të thellë të oqeaneve tanë - një fenomen i quajtur shpejt "oksigjen i zi".
GURALECËT QË KRIJOJNË JETË
Historia fillon gjatë një sërë eksperimentesh të kryera në zonën Clarion-Clipperton, një fushë e gjerë nënujore e vendosur midis Hawaiit dhe Meksikës. Studiuesit, të cilët fillimisht po studionin konsumin e oksigjenit në sedimentet detare, vunë re një fenomen shqetësues: në vend që të uleshin, nivelet e oksigjenit rriteshin sa më thellë që kërkonin.
Ky prodhim misterioz i oksigjenit do të lidhej me praninë e nyjeve polimetalike, koncentrateve minerale të pasura me metale të çmuara si litiumi , kobalti dhe bakri. Këto formacione gjeologjike do të vepronin si qeliza natyrore të elektrolizës, të afta për të zbërthyer ujin në hidrogjen dhe oksigjen falë rrymave elektrike që gjenerojnë. Sasia e oksigjenit të prodhuar do të ndryshonte në varësi të numrit të nyjeve të pranishme dhe densitetit të tyre.
Nyjet e famshme, të afta për të prodhuar oksigjen në një thellësi prej më shumë se 4000 m. © Franz Geiger / Universiteti Northwestern
MALLKIMI I KËTIJ THESARI TË HUMNERËS
Ironia e këtij zbulimi nuk i mungon kripa: këto nyje, gjeneratorë të vegjël të vërtetë oksigjeni, janë sot objektivi i dëshirës industriale. Gjigantët e minierave po shikojnë këto depozita të metaleve të rralla, thelbësore për prodhimin e baterive dhe pajisjeve tona elektronike. Megjithatë, nxjerrja e këtyre thesareve mund të prishë një mekanizëm natyror, rëndësinë e të cilit ne sapo kemi filluar ta kuptojmë. Përballë kësaj dileme, disa vende po bëjnë thirrje për një moratorium për shfrytëzimin e shtratit të detit, nga frika e dëmtimit të pakthyeshëm të ekosistemeve të humnerës.
Ky zbulim i oksigjenit të zi ngre perspektiva mjaft marramendëse në lidhje me të kuptuarit tonë për origjinën e jetës. Nëse fotosinteza mbetet furnizuesi kryesor i oksigjenit në Tokë, këto nyje polimetalike mund të kenë luajtur një rol të padyshimtë në shfaqjen e jetës komplekse. Ato mund të përfaqësojnë një nga pjesët e munguara të enigmës evolucionare, duke sugjeruar ekzistencën e mekanizmave alternativë që lejojnë prodhimin e oksigjenit në planetin tonë të bukur.
Shkencëtarët tani janë përballur me një mister të ri: të kuptuarit e procesit të formimit të këtyre nyjeve gjatë mijëvjeçarëve dhe cili ishte ndikimi i tyre real në zhvillimin e jetës detare. Padyshim që thellësitë e oqeanit vazhdojnë të na befasojnë!
Përktheu Ismail Ismaili
