Intervistë e Jakhongir Nomozov me Byeong Cheol Kang (Përgatiti shqip Rifat Ismaili)
Moderator 
INTERVISTË E JAKHONGIR NOMOZOV ME BYEONG CHEOL KANG.
SHKRIMI SI NJË UDHËTIM DREJT VETES
I ftuari ynë në këtë edicion është poeti dhe shkrimtari i njohur korean, përkthyes dhe gazetar, fitues i shumë çmimeve letrare ndërkombëtare, Nënkryetar i Institutit Korean për Paqe dhe Bashkëpunim, dhe Doktor i Shkencave Politike (PhD), Byeong Cheol KANG.
-Le ta fillojmë bisedën tonë me letërsinë koreane... Sipas jush, cilat janë tiparet unike të letërsisë koreane?
-Shpirti i letërsisë koreane është thellësisht i rrënjosur në histori, emocione dhe përvojën kolektive. Në qendër të saj qëndron koncepti i "han"-një ndjenjë unike koreane e dhimbjes dhe qëndresës, që pasqyron vuajtjet dhe shpresat e kombit. Kjo thellësi emocionale i jep letërsisë koreane një rezonancë të fuqishme.
Ndërsa formësohet nga tradita letrare universale, letërsia koreane dallohet veçanërisht për reflektimet mbi traumat historike-si pushtimi japonez, Lufta Koreane dhe ndarja kombëtare-duke portretizuar shpesh individë të kapur në vorbullën e forcave historike më të mëdha. Një pikë e fortë e saj qëndron në ndërthurjen mes traditës dhe inovacionit. Nga format klasike te eksperimentet moderne si poezitë një-rreshtëshe, letërsia koreane përqafon ndryshimin duke nderuar rrënjët e saj. Ajo pasqyron gjithashtu peizazhin shoqëror konkurrues të vendit, duke shtyrë kufijtë si në formë ashtu edhe në përmbajtje. Shkrimtarët bashkëkohorë koreanë po trajtojnë gjithnjë e më shumë çështje të gjinisë, klasës dhe identitetit, duke nxjerrë në pah zëra të larmishëm dhe personalë. Me ndihmën e internetit, letërsia koreane tani arrin një audiencë globale më shpejt, duke zgjeruar ndikimin dhe shkëmbimin kulturor.
-Në cilët zhanre letrare ndiheni më të lidhur? Çfarë ju tërheq veçanërisht te këto zhanre?
-Zhanret letrare me të cilat ndiej lidhjet më të thellë janë poezia dhe tregimet e shkurtra. Poezia më magjeps me fuqinë e saj të përqendruar emocionale dhe bukurinë lirikale. Një varg i vetëm mund të përmbajë një univers të tërë emocionesh, kujtimesh dhe domethënieje. Edhe tregimet e shkurtra më tërheqin shumë. Veçanërisht më pëlqejnë kthesat dhe zbulesat që tregojnë se si jeta e një individi mund të interpretohet në mënyra të papritura. Kjo ndjenjë zbulimi dhe thellësie vazhdon të më prekë dhe të më tërheqë gjithnjë e më thellë në botën e letërsisë.
-A mendoni se është e rëndësishme që një shkrimtar të zbulojë dhe të shprehë “veten” e tij të vërtetë? Si shfaqet kërkimi për identitet në veprën tuaj?
-Po, besoj se është shumë e rëndësishme që një shkrimtar të zbulojë dhe të shprehë vetveten e tij të vërtetë. Shkrimi nuk ka të bëjë thjesht me krijimin e fjalive të bukura; ai ka të bëjë me ndershmërinë, autenticitetin dhe një dialog të brendshëm. Kur një shkrimtar përballet me sinqeritet me kujtimet, emocionet, vlerat dhe ndonjëherë edhe kundërshtitë e tij të brendshme, vepra fiton thellësi, qartësi dhe rezonancë të fuqishme. Lexuesi e ndien natyrshëm kur një zë është i sinqertë. Në veprën time, kërkimi për identitet është një temë që përsëritet vazhdimisht. Qoftë në poezi apo në prozë, gjithnjë tërhiqem nga pyetje si: Çfarë lloj identiteti ka një njeri? Si lidhet identiteti im individual me identitetin e njerëzimit në tërësi? Si lidhem unë me gjuhën dhe me të tjerët? Ndonjëherë i eksploroj këto pyetje përmes reflektimit personal; herë të tjera, përmes personazheve që përjetojnë ndjenja të përkatësisë, ndryshimit dhe hutimit të kujtesës. Veçanërisht në kontekstin e letërsisë koreane, ku historia kolektive dhe përvoja personale janë thellësisht të ndërthurura, zbulimi i vetes është një udhëtim që lëviz mes traditës dhe modernitetit, mes jetës private dhe asaj politike. Për mua, shkrimi është një proces i vetë-njohjes dhe ri-përkufizimit, dhe besoj se ky udhëtim në vetvete i jep letërsisë rëndësinë e saj të qëndrueshme.
-Si shkrimtar, çfarë botëkuptimi filozofik ndiqni? Si ndikon ky botëkuptim në krijimtarinë tuaj letrare?
-Si poet dhe shkrimtar, ndiej afërsi me një botëkuptim filozofik që përqafon kompleksitetin njerëzor, konceptin budist të përkohshmërisë dhe ndërlidhjen mes gjithçkaje. E shoh jetën jo si një varg absolutësh të pandryshueshëm, por si një rrjedhë të vazhdueshme ku bashkëjetojnë kontradiktat—gëzimi dhe trishtimi, siguria dhe dyshimi, individualiteti dhe komuniteti. Ky këndvështrim më nxit të eksploroj personazhe dhe tema me nuanca dhe empati, në vend që të kërkoj përgjigje të thjeshta. Ky botëkuptim ndikon thellësisht në veprën time letrare. Shpesh fokusohem te fluiditeti i identitetit dhe mënyrat si njerëzit lundrojnë nëpër histori, kujtesë dhe marrëdhënie. Më intereson veçanërisht si gjejnë kuptim individët në mes të pasigurisë dhe ndryshimit, dhe si historitë personale ndërthuren me forcat më të mëdha shoqërore dhe historike. Gjithashtu, i kushtoj vëmendje faktit se njerëzit me bindje të pakundërshtueshme kanë kryer mizori masive. Kur shohim personalitetin e tyre, ka një tendencë për të ndjekur të mirën absolute duke besuar se shumë njerëz të këqinj duhen ndëshkuar. Shkrimi im synon të pasqyrojë këtë kompleksitet përmes rrëfimeve me shumë shtresa, gjuhës poetike dhe pyetjeve të hapura, më shumë sesa përmes përfundimeve të qarta.
Në fund të fundit, besoj se roli i letërsisë është të pasqyrojë pasurinë e përvojës njerëzore-duke përqafuar si bukurinë ashtu edhe paqartësinë e saj-dhe të ftojë lexuesin në një dialog të thellë mbi ekzistencën.
-Si e ruani ekuilibrin midis lirisë dhe përgjegjësisë si shkrimtar?
-Besoj se ruajtja e ekuilibrit mes lirisë dhe përgjegjësisë si shkrimtar është shumë e rëndësishme. Nga njëra anë, shkrimi kërkon liri krijuese-aftësinë për të eksploruar ide, emocione dhe forma pa kufizime. Megjithatë, kjo liri shprehjeje vjen me përgjegjësi: përgjegjësi ndaj së vërtetës, ndaj temave të trajtuara dhe ndaj lexuesit. Sidomos kur merrem me tema të ndjeshme apo përvoja reale, gjithmonë jam i kujdesshëm të vlerësoj ndikimin etik që mund të kenë fjalët e mia.
-Çfarë përgatitjeje mendore apo emocionale bëni para se të filloni procesin krijues? Çfarë përjetimesh emocionale ju sjell akti i të shkruarit?
-Përpara se të filloj procesin krijues, marr kohë për të qetësuar mendjen dhe përgatitur emocionet. Zakonisht e bëj këtë përmes meditimit të qetë ose introspeksionit, gjë që më ndihmon të qetësohem mendërisht dhe të hapem ndaj frymëzimit. Mundohem të largoj mendimet shpërqendruese dhe të përqendrohem te ndjenjat, kujtimet apo pyetjet që dua të eksploroj përmes shkrimit. Ndonjëherë reflektoj mbi përvoja personale ose zhytem në atmosferën që lidhet me temën e veprës. Vizita në vende kuptimplota ose shënimi i emocioneve të ndjera gjatë shikimit të peizazheve të bukura gjatë udhëtimeve më ndihmon shumë në procesin krijues.
-Sa e rëndësishme është që një poet të shprehë dhimbjen e tij të brendshme?
-Është shumë e rëndësishme që një poet të shprehë dhimbjen e tij të brendshme. Poezia është një mjet i veçantë që mund të shndërrojë emocionet e forta në art. Kur dhimbja e brendshme grumbullohet, ajo e bën një person të palumtur. Përmes një shprehjeje të ndershme në poezi, poeti mund ta ngrejë dhimbjen e tij në një formë bukurie dhe të krijojë një ndjenjë të fuqishme empatie dhe lidhjeje me lexuesin. Kjo i lejon poetit të shërohet dhe t’i japë kuptim vuajtjes së tij personale, ndërsa njëkohësisht i ofron lexuesit një mundësi për të lehtësuar apo shëruar dhimbjen e vet. Përmes poezisë, dhimbja e brendshme mund të zbulojë të vërteta universale mbi cenueshmërinë, qëndrueshmërinë dhe shpresën njerëzore.
-Cilat janë sfidat më të mëdha me të cilat përballeni si krijues?
-Si një individ krijues, një nga sfidat më të mëdha me të cilat përballem është ruajtja e ekuilibrit mes frymëzimit dhe përpjekjes së vazhdueshme. Kreativiteti shpesh vjen në mënyrë të paparashikueshme, ndaj kur mungon frymëzimi, përpiqem të fokusohem në lexim dhe ushtrime të rregullta shkrimi. Një vështirësi tjetër është balancimi mes jetesës ekonomike dhe përqendrimit krijues. Kur duhet të punoj për të siguruar jetesën, bëhet e vështirë të shkruaj me lehtësi dhe liri. Të tejkaloj ankthin e jetës dhe të ruaj besimin në zërin tim të brendshëm është një sfidë e vështirë. Presionet e jashtme si kufizimet kohore, shqetësimet financiare dhe pritshmëritë e audiencës gjithashtu vendosin një barrë të rëndë mbi procesin krijues.
-Cili është këndvështrimi juaj mbi ndërveprimin mes letërsisë dhe politikës? Si ndikojnë ato tek njëra-tjetra?
-Letërsia dhe politika ndërveprojnë shumë ngushtë dhe ndikojnë njëra-tjetrën në mënyra komplekse. Letërsia shpesh shërben si pasqyrë e shoqërisë, duke kapur realitetet politike, luftërat shoqërore dhe konfliktet ideologjike. Përmes romaneve, poezisë dhe eseve, shkrimtarët mund të kritikojnë strukturat e pushtetit, t’u japin zë të margjinalizuarve dhe të imagjinojnë të ardhme alternative. Në këtë mënyrë, letërsia bëhet një formë angazhimi dhe rezistence politike. Regjimet autoritare shpesh i shtypin poetët dhe shkrimtarët që janë kritikë ndaj qeverisë. Politika, nga ana tjetër, formëson kushtet në të cilat krijohet dhe pritet letërsia. Sistemet politike, censura dhe politikat shoqërore përcaktojnë çfarë mund të shprehet lirshëm dhe çfarë shtypet. Ngjarjet historike dhe klima politike ndikojnë gjithashtu temat, stilet dhe urgjencën e veprave letrare. Për shembull, gjatë periudhave të shtypjes apo trazirave, shpesh lindin lëvizje të fuqishme letrare që sfidojnë autoritetin dhe thërrasin për ndryshim. Në rastin e Koresë, ndërsa liria e shprehjes dikur ishte e kufizuar në të kaluarën, tani ajo mbrohet gjerësisht dhe ushtrohet hapur.
Në thelb, letërsia dhe politika janë në dialog të vazhdueshëm, dhe së bashku kontribuojnë në kuptimin tonë për identitetin, drejtësinë, lirinë dhe komunitetin. Ky ndërveprim dinamik i pasuron të dy fushat dhe thellon mënyrën tonë të perceptimit të botës.
-Cilat janë mendimet tuaja për të ardhmen e letërsisë koreane? Në ç’mënyra mund të kontribuojnë shkrimtarët bashkëkohorë në atë të ardhme?
-Besoj se e ardhmja e letërsisë koreane është e mbushur me potencial dhe mundësi të mëdha. Ndërsa shoqëria koreane po bëhet gjithnjë e më globale dhe e larmishme, letërsia koreane gjithashtu po evoluon-duke zgjeruar gamën e saj tematike, stilistike dhe zërat krijues. Thellësia emocionale dhe pasuria kulturore që përbëjnë traditën e letërsisë koreane ende rezonojnë fuqishëm, dhe sot po shprehen në mënyra gjithnjë e më të ndryshme dhe inovative. Letërsia koreane është e hapur dhe e etur për të ndërvepruar me botën dhe për të mësuar prej saj. Më e rëndësishmja, shkrimtarët duhet të ruajnë individualitetin dhe autenticitetin e tyre duke marrë pjesë aktivisht në dialog të hapur. Kur e vërteta e përvojës personale ndahet përmes letërsisë me qytetarë të globit, ajo bëhet një forcë e fuqishme që nxit empatinë, mirëkuptimin dhe shkëmbimin kulturor. Ndërsa shkrimtarët e sotëm kapërcejnë kufijtë kombëtarë dhe artistikë dhe zgjerojnë këndvështrimet e tyre, e ardhmja e letërsisë koreane do të bëhet më e gjallë, gjithëpërfshirëse dhe kuptimplotë në shkallë globale.
-Si ju kanë frymëzuar ngjarjet e rëndësishme historike dhe politike në Kore? Si reflektohen këto ngjarje në veprat tuaja?
-Ngjarjet e rëndësishme historike dhe politike në Kore më kanë dhënë frymëzim të thellë emocional dhe intelektual. Ngjarje si pushtimi japonez, Lufta Koreane, ndarja e gadishullit Korean dhe lëvizjet për demokratizim kanë lënë jo vetëm gjurmë të thella në ndërgjegjen kolektive të popullit korean, por kanë formësuar fort edhe identitetin tim dhe ndjenjën e qëllimit si shkrimtar. Mundohem të gjej pika empatie duke imagjinuar si mund të jenë ndier qytetarët globalë përballë asaj që kanë përjetuar koreanët gjatë këtyre periudhave. Këto momente të emocioneve të përbashkëta historike shpesh shfaqen në veprat e mia-herë drejtpërdrejt përmes tregimeve të personazheve që kanë jetuar ato kohë, e herë në mënyrë simbolike, përmes ndjenjave universale njerëzore si migrimi, mallëngjimi dhe shpresa. Tërhiqem veçanërisht nga jetët e atyre që në heshtje janë përfshirë nga rrymat e historisë. Zërat e harruar, tregimet e patreguara dhe pyetjet morale që lindin mes shtypjes dhe ndryshimit më magjepsin. Në poezinë dhe prozën time, përpiqem të tregoj se historia nuk është vetëm sfond, por një forcë e gjallë që vazhdon të ndikojë ndjenjat tona, marrëdhëniet dhe zgjedhjet tona sot. Përmes letërsisë, përpiqem të mbaj të gjallë kujtesën, të ofroj hapësirë për shërim dhe dialog, dhe të reflektoj thellë mbi faktin se jemi qenie që jetojmë brenda, por edhe përtej, historisë. Për shembull, njëherë u ndodha i magjepsur nga bukuria e një pylli me betulla në Poloni. Në atë çast mahnitjeje, papritur ndjeva mall për dritën e diellit të vendlindjes sime. Kjo më çoi në përfundimin se emigrantët anembanë botës duhet të ndiejnë gjithashtu një mall të thellë për vendet e tyre të origjinës. Imazhi i njerëzve që jetojnë në vende të bukura dhe të sigurta, por që ende ndiejnë dhembje për atdhetë e tyre të shkatërruar nga lufta apo të varfër, më preku thellë. Jetët e refugjatëve të panumërt nuk janë vetëm jetët e qytetarëve globalë të sotëm, por pasqyrojnë edhe jetët e paraardhësve tanë.
-Cilat aspekte të trashëgimisë kulturore koreane përpiqeni të eksploroni? Si ka ndikuar ky eksplorim në krijimtarinë tuaj?
-Aspektet e trashëgimisë kulturore koreane që përpiqem të eksploroj përfshijnë vlerat tradicionale, kujtesën historike, përrallat popullore, gjuhën dhe veçanërisht emocionin e thellë dhe unik korean të njohur si "han". Gjithashtu jam shumë i interesuar në transmetimin e tregimeve ndër breza, tensionin mes vlerave konfuciane dhe individualizmit modern, ritualet dhe strukturat familjare, dhe ndikimin e traditave gojore në formimin e identitetit. Megjithatë, fokusi im më i madh është ndikimi i trashëgimisë budiste. Procesi i eksplorimit të elementeve kulturore budiste ka ndikuar thellësisht në veprën time krijuese. Bota e shikimit budist, që kapërcen në mënyrë të gjerë kohën dhe hapësirën, më ndihmon shumë për të shpjeguar dhe kuptuar pyetjet ekzistenciale thelbësore të natyrës njerëzore. Ky eksplorim i kulturës budiste më ka çuar në përfundimin se identiteti lokal dhe empatia globale nuk janë në kundërshtim. Përkundrazi, sa më thellë të eksplorosh, aq më shumë shfaqen përvoja të përbashkëta njerëzore që lidhin përtej feve dhe kufijve. Ky ndërgjegjësim forcon zërin tim si shkrimtar dhe më lejon të krijoj tregime dhe poezi që janë specifike për kulturën koreane, por emocionalisht universale.
Intervistuar nga: Jakhongir NOMOZOV, poet dhe gazetar nga Uzbekistani.
Anëtar i Unionit të Gazetarëve të Azerbajxhanit.
Përgatiti në gjuhën shqipe: Rifat Ismaili
