Fatmir Mehmeti - Analizë gjuhësore
Moderator 
ANALIZË GJUHËSORE, SEMANTIKE DHE EDUKATIVO–MORALIZUESE E PROVERBËS:
“Burrë e grua, mish e thua”
Analizë gjuhësore
Fjala e urtë është një strukturë frazeologjike e ndërtuar mbi dyshime metaforike:
• Burrë e grua → çift i pandashëm, njësi shoqërore dhe familjare
• Mish e thua → metaforë e dy elementeve të trupit njerëzor, ku mishi simbolizon thelbin, kurse thuaja pjesën periferike, mbrojtëse, më pak e ndjeshme
Ndërtimi sintaksor është paralel:
X e Y, X e Y → që i jep proverbës ritëm dhe memorizim të lehtë.
Analiza semantike
Fjalia bart dy shtresa kuptimore:
a) Kuptimi i parë – uniteti i pandarë
Ashtu si mishi dhe thonjtë janë pjesë të së njëjtës qenie trupore, edhe burri e gruaja janë pjesë përbërëse të një familjeje:
S’ka mish pa thua, as burrë pa grua
→ gjithsecili plotëson tjetrin
b) Kuptimi metaforik i hierarkisë tradicionale
Në kulturën patriarkale shqiptare, burri tradicionalisht shihej si “mishi” → baza e shtëpisë, ndërsa gruaja herë pas here shihej si “thua” → periferike, e “shkurtueshme”, domethënë e kufizuar në disa të drejta shoqërore:
• mishi → atë që ushqen
• thuaja → atë që pritet, shkurtohet, flaket
Kjo tregon realitetin e dikurshëm, jo patjetër idealin moral.
Por është me rëndësi të theksohet se edhe thua ka funksion mbrojtës të pazëvendësueshëm → pa të mishi dëmtohet. Pra, edhe gruaja ka rol themelor në familje dhe shoqëri.
Proverba përpiqet të tregojë një balancë natyrore, edhe pse me shenja të hierarkisë gjinore së kohës.
Vlerat edukative dhe morale
Kjo thënie:
• nxit bashkëpunim e unitet në martesë
• thekson bashkëjetesën e domosdoshme
• paralajmëron kundër ndarjeve të kota
• forcon idenë e ndihmesës dhe sakrificës së përbashkët
Por nga ana edukative moderne, duhet interpretuar me barazi gjinore:
Mishi e thoi janë pjesë e të njëjtit trup → të dyja po aq të rëndësishme.
Krahasime me proverba të gjuhëve të tjera
Proverba që shprehin bashkimin e pandashëm të çiftit:
Anglisht-Husband and wife are one soul in two bodies(Burrë e grua, një shpirt në dy trupa) Italisht- Moglie e marito, stessi partiti(Grua e burrë, bashkë në çdo rrugë) Gjermanisht- Mann und Frau sind ein Leib(Burrë e grua janë një trup)Turqisht-Karı koca bir yorganın altındadır(Burrë e grua nën të njëjtën jorgan)
Nuk ka një ekuivalent të drejtpërdrejtë të “mish e thua”, që tregon specifikën e kulturës sonë tradicionale.
Mesazhi për kohën moderne
Proverba në thelb flet për unitet, por interpretimi bashkëkohor duhet të shmangë nënvleftësimin gjinor:
• Gruaja nuk është “thua” për t’u shkurtuar
• Ajo është mishi dhe thua njëkohësisht – qenia e plotë dhe mbrojtja e familjes
Prandaj mund të riformulohet në kontekst modern:
“Bashkë janë trup e shpirt — të barabartë në jetë.”
Përfundim
Fjala e urtë ruan një vlerë të fortë kulturore dhe filozofike mbi bashkimin dhe plotësimin e ndërsjellë mes burrit dhe gruas, duke na kujtuar se marrëdhëniet mbijetojnë vetëm kur të dy palët janë të rëndësishme dhe të respektuara.
..........................................................
ANALIZË E FJALËS SË URTË POPULLORE “PO SHTI MIZA NË PE” NGA TRI KËNDVËSHTRIME: GJUHËSOR, SEMANTIK DHE MORALO-EDUKATIV.
Analiza gjuhësore
Folja “shti" gjason si forma popullore e foljes “shtyj” ose “fus”. Në dialektin gegë përdoret shumë shpesh në këtë formë, me kuptimin fut, vendos, shtyn brenda diçka.
Kuptimisht emri “mizë”: insekt i vogël, me ngarkesë stilistike për të treguar diçka të parëndësishme, të pavlerë, të vogël.
“Në pe”(Pe- peri)do të thotë fije, litar, kordele ku vendosen mizat në formën e një vargu, pra gjuhësisht është një metaforë që përdor pamundësinë fizike për të shprehur pamundësi mendore/sociale.
Kuptimi semantik
Fjala e urtë nënkupton përpjekje për të bërë diçka të pamundur, këmbëngulje në punë të kota veprim pa rezultate, humbje kohe.
Metafora mizë + pe përmbledh dy elemente krejtësisht të papërputhshëm. Miza nuk mund të “shkohet” (futet) në një fije peri. Kështu, dikush që “po shti miza në pe” angazhohet në një absurditet, një proces që nuk jep fryt.
Në disa raste, ka nënkuptim edhe si gënjim i vetes, të mendosh se po bën diçka të rëndësishme si një preokupim me gjëra të vogla duke injoruar të rëndësishmet.
Mesazhi moral-edukativ
Fjala e urtë del me funksion këshillues. Na mëson: Të mos harxhojmë energji në gjëra pa vlerë
Në jetë ka detyra dhe sfida reale kundrejt sfidave të kota, rrjedhimisht ne duhet të dimë dallimin - të mos merremi me thashetheme, kotësi dhe grindje të pakuptimta. Shpesh shfrytëzohet situata kur dikush merret me “gjëra të vogla”, kur është më mirë të përqendrohet te thelbësorja.
- Planifikimi dhe logjika janë të domosdoshme. Veprimet duhen menduar para se të ndërmerren, që të mos mbesim duke humbur kohë. Kjo urtësi popullore na nxit të jemi realistë, mos të synojmë gjëra që s’kanë asnjë shans të realizohen, ose të paktën të mos ua kushtojmë gjithë energjinë tonë atyre.
Përmbledhje e shkurtër
Aspekti gjuhësor-metaforë dialektore me elementë fizikë të papërshtatshëm
Aspekti semantik- përpjekje e kotë, veprim i pamundur, humbje kohe.
Aspekti moral-edukativ- udhëzon të jemi realistë, të mos harxhojmë energji në vogëlsira.
